Jim is een heel gewone Amerikaan die onder invloed van medicijnen tot ongekend geweld overging. Als deskundige – ik ben arts, forensisch medisch onderzoeker en onlangs in de VS gepromoveerd op de bijwerkingen van psychoactieve medicamenten – ben ik inmiddels bij deze zaak ingeschakeld.
In drie artikelen op deze misdaadsite beschrijf ik wat Jim is overkomen en wat in feite iedereen zou kunnen gebeuren. Dit is het derde en laatste deel van het schokkende verhaal over Jim.
HOE HET SYSTEEM JIM VERMORZELT
Als iemand met justitie in aanraking komt en mentale problemen heeft, ongeacht of die zijn ontstaan door medicijngebruik, zijn er twee mogelijkheden om met de situatie omgaan: of hij onderwerpt zich aan het systeem en levert zijn autonomie in, of het systeem vermorzelt hem. Jims gevoel voor rechtvaardigheid, de drijfveer die hem ertoe bracht in achterstandswijken met kinderen met leermoeilijkheden aan de slag te gaan, maakt het voor hem onmogelijk zich aan het systeem over te leveren.
De Amerikaan kan maar niet begrijpen wat hem ertoe dreef om zijn vrouw meer dan dertig keer met een mes te steken. Ze is immers de spil van zijn leven en de moeder van zijn kinderen.
Het enige dat hij weet, is dat de medicijnen een beangstigend effect op hem hebben. Hij heeft geen greep meer op zichzelf en kan totaal niet meer overzien wat hij doet. In die zin voelt hij zich niet verantwoordelijk. Als hij zou meegaan in het beleid in de gevangenis moet hij toegeven crimineel te zijn, opzettelijk zijn echtgenote te hebben aangevallen, slecht te zijn en straf te verdienen. Maar hij wilde zijn echtgenote geen kwaad doen. Er is simpelweg geen motief.
Vaker
Zulke zaken hebben zich in het verleden vaker voorgedaan. Zo schoot Don Schelle in 1998 zijn vrouw, dochter en negen maanden oude kleindochter dood na een paar dagen paroxetine te hebben geslikt, eenzelfde soort antidepressivum waar Jim op stond. Schelle had evenmin een motief.
De 76-jarige David Hawkins, net als Jim bekend als een liefhebbende echtgenoot en vader, wurgde in 2001 na een paar dagen prozacgebruik zijn echtgenote met wie hij al vijftig jaar getrouwd was.
Ook in deze zaak ontbrak het motief. Dat zag de rechter eveneens in. Die schreef in zijn beslissing: ‘Het doden was totaal ‘out of character’ en niet in overeenstemming met de liefdevolle, zorgzame relatie die bestond tussen de beide echtelieden. Ik ben ervan overtuigd dat de verdachte zonder het gebruik van zoloft zijn vrouw niet had gewurgd’.
Schuldgevoel
Jim wordt verteerd door schuldgevoel. Maar de voortdurende staat van intoxicatie waarin hij verkeert, voorkomt dat hij kan beginnen met het verwerken van alles wat er is gebeurd.
In de twee jaren die volgen, gaat hij aldoor meer achteruit. Hij wisselt perioden van diepe depressies af met uitputtende perioden van acathisie. Dat is de hel op aarde. Hij loopt maar heen en weer door zijn cel, eet papier, verscheurt zijn kleding, eet ontlasting, smeert zijn cel onder.
Dit soort gedrag kan wijzen op hersenbeschadiging en zou grondig neurologisch onderzocht moeten worden. Maar dat gebeurt niet. Jims gedrag wordt gezien als dwarsliggen en zich afzetten tegen het systeem. Hij wordt mishandeld, aangerand en verkracht. Hij is niet in staat overeind te blijven binnen het repressieve gevangenissysteem.
Dna
Dan verzoekt zijn familie ons bedrijf Independent Forensic Services om te onderzoeken of Jim afwijkingen heeft op zijn dna.
Medicijnen worden uit het lichaam verwijderd door enzymen, die op hun beurt gemaakt worden door genen, dna dus. Deze genen en enzymen behoren tot het Cytochroom P450 systeem (CYP450). Veel mensen hebben afwijkingen op dat dna waardoor ze medicijnen niet goed kunnen omzetten en uit het lichaam kunnen afvoeren. Dan gaat medicatie in hun bloed ophopen, waardoor mensen geïntoxiceerd worden en ernstige bijverschijnselen en hersenschade kunnen optreden. Zo zeer zelfs, dat mensen zelfmoord plegen of gewelddadig naar anderen worden.
We testen Jim en hij blijkt inderdaad forse afwijkingen te hebben. Hij kan nauwelijks medicijnen omzetten. Psychoactieve medicatie, die Jim al jaren wordt verstrekt, brengt hem dus al heel snel in de problemen. Bij nadere beschouwing van de omstandigheden waaronder hij zijn echtgenote heeft aangevallen, blijkt dat hij ten tijde van de aanval in een staat was van acathisie, veroorzaakt door aan hem voorgeschreven medicatie. Jim had dus gelijk: het waren de medicijnen die hem tot zijn daden hebben aangezet.
Frequent
Je zou verwachten dat de behandelaren met deze nieuwe informatie wat gaan doen. Helaas blijkt dat zij in het geheel niet op de hoogte zijn van deze onderzoekstechnieken, sterker nog het interesseert ze niet eens. Iets wat mij in Nederland ook frequent opvalt.
Jim begint medicatie te weigeren en probeert zijn behandelaren te overtuigen van zijn gelijk. Zo’n opstelling valt niet goed binnen een systeem dat erop gericht is mensen te straffen en te corrigeren. De hand die de stok vasthoudt, heeft altijd gelijk.
Om Jim discipline – lees; ‘onderwerping’ – bij te brengen, wordt hij gestraft met honderd dagen eenzame opsluiting. Als hij eruit komt, wordt hij gediagnostiseerd met een recidiverende, zware depressie, wat volkomen begrijpelijk is. Eenzame opsluiting is marteling, maar daar denken ze hier in Amerika anders over.
Bezwijkt
Nu wisselen perioden met en zonder medicatie zich af. Soms bezwijkt Jim onder de druk en accepteert hij medicatie omdat gezegd wordt dat dat hem zal helpen. Dat blijkt keer op keer niet het geval en na zo’n periode moet Jim weer uit een diep dal klimmen. Hij probeert zich aan te passen door naar groepsbesprekingen te gaan en als onderwijsassistent met andere gevangenen te werken. Dat is voor een leraar als Jim met al die jaren aan ervaring toch een diepe kniebuiging.
De behandelaren interpreteren zijn weigering om medicatie te nemen als een uiting van een psychiatrische stoornis. Er was tenslotte al eerder gezegd dat zijn persoonlijkheid van invloed was op de manier waarop hij zijn klachten presenteerde. Noch het feit dat deze man twintig jaar lang goed gefunctioneerd heeft en in veertig jaar nooit tekenen van enig psychische probleem heeft vertoond, noch de duidelijk aanwezige dna-afwijkingen maken enige indruk op de therapeuten. Jim heeft volgens hen een gebrek aan ziekte-inzicht. Er wordt zelfs voorgesteld hem uit de groep te weren totdat hij wel blijk geeft van ziekte-inzicht door zijn medicatie te nemen.
Volhouden
Jim blijft echter volhouden. En dan nemen de behandelaren een wel zeer drastische stap: ze vragen de rechter hun de mogelijkheid te geven om Jim medicijnen tegen zijn wil te geven.
In het standaardformulier geven de behandeld psychiater en een consulent de redenen daarvoor aan. Er wordt klakkeloos geknipt en geplakt uit het dossier, waarbij uitsluitend het gestoorde gedrag wordt beschreven. Van een kritische evaluatie is geen sprake. Er is immers al meerdere keren een zware depressie geconstateerd, met en zonder psychotische kenmerken en dus heeft deze gevangene medicatie nodig, luidt de redenering. Tijdens de drie gesprekken die worden opgevoerd in de rapportage wordt geen melding gemaakt van enige psychiatrische symptoom. Bij iemand die gedwongen medicatie moet krijgen, verwacht je toch enig afwijkend gedrag te zien. Er wordt uiteraard niet in het rapport gemeld dat er geen spoor van een stoornis is te bekennen.
Beperkt
Vervolgens wordt er een voorstel voor medicatie gedaan: zoloft, aripiprazol en haloperidol voor als Jim echt ‘dwarsligt’. Op al deze medicatie heeft Jim acathisie ontwikkeld. Tijdens de rechtszittingen blijkt hoe beperkt de kennis is bij de therapeuten. De consulent presteert het om te getuigen dat aripiprazol juist bestemd is voor mensen die ‘gevoelig zijn voor het ontwikkelen van bijwerkingen, omdat het geen acathisie zou geven’. Het simpel lezen van de bijsluiter bewijst hoezeer deze man ernaast zit. Maar aan het afwijkende dna van Jim en aan de literatuur wordt volledig voorbijgegaan.
Als klap op de vuurpijl worden de advocaat en de deskundigen voor de verdediging ervan beschuldigd uit te zijn op het winnen van hun zaak ten koste van Jim. De advocaat-generaal en de therapeuten zijn de enigen die het belang van Jim op het oog hebben, wordt dan glashard beweerd. In het zicht van zoveel hypocrisie zinkt de moed me weleens in de schoenen. We hebben in Nederland vergelijkbare ervaringen opgedaan en dat was een van de redenen van ons vertrek.
Laatste
De laatste zitting in deze ‘medication over objection’ was drie weken geleden. Jim deed het redelijk tot een paar dagen geleden, toen hij toch weer werd overgehaald medicatie tegen de angst in te nemen. Het wachten op de beslissing van de rechter viel hem zwaar. Hij weet wat er gaat gebeuren als hij gedwongen wordt; de hel van acathisie is onontkoombaar.
Er wordt voorgesteld dat hij propranolol neemt in een lage dosering. Ik waarschuwde dat dit zogenaamde onschuldige middel tegen hoge bloeddruk geassocieerd is met angst, opwinding, depressie, zelfmoord. Ik waarschuwde eveneens dat met Jim’s CYP450 dna-profiel hij deze medicatie niet kan omzetten.
Hopeloosheid
Het mag niet baten. Binnen een paar dagen zakt Jim weg in hopeloosheid. Hij is extreem bang en wil dood. Gezien de situatie is dat volledig voorstelbaar en als de rechter het Openbaar Ministerie volgt, waarschijnlijk de meest voorspelbare uitkomst. In dat geval hoeven de therapeuten zich geen zorgen te maken: het geheide antwoord, dat ik al zo vaak heb gehoord, is dat de zelfmoord te wijten is aan de onderliggende psychiatrische stoornis.
Als de beslissing van de rechter doorkomt, is onze volgende stap om een nieuw proces voor Jim te gaan regelen. In een eerdere procedure in deze zaak heeft een rechter al beslist dat er een zitting moet komen waarbij naar het CYP450-bewijs gekeken moet worden. Het wachten is op het moment dat Jim helder genoeg is om te voorkomen dat hij van de gevangenis naar een psychiatrische inrichting gaat.
Het faillissement van de psychiatrie is in deze zaak schrijnend zichtbaar.
*Op verzoek van Jim is zijn naam gefingeerd.