Antidepressiva en toerekeningsvatbaarheid in strafzaken
Eind vorig jaar werd ik benaderd door een dame uit het oosten van het land wier man zelfmoord had gepleegd. Een intens verdrietige vrouw en moeder die mij vertelde dat zij een klacht had ingediend over de huisarts van haar man.
Het medisch tuchtcollege in Zwolle had haar bezwaren allemaal afgewezen. De vrouw was dan ook ten einde raad. Ik beloofde haar om hoger beroep aan te tekenen tegen deze uitspraak. Maar eerst bestudeerde ik de haalbaarheid van een dergelijke procedure. Het is immers mijn stellige overtuiging – na ruim tweeëntwintig jaar procespraktijk – dat je een gerechtelijke procedure niet moet zien als compensatie of revanche van vreselijk leed dat mensen helaas in dit leven overkomt. Soms kan een goed gesprek, al dan niet onder leiding van een mediator, tot een bevredigender afloop leiden dan personen in jarenlange procedures betrekken.
Prozac killings
Kennelijk was die fase al een gepasseerd station. Ik besloot mij daarom te verdiepen in de wereld van ‘prozac killings’. Dat leidde tot bestudering van de zaken van Aurelie V., Grietje S., Elzelien K. en het gezinsdrama in Reek. Ook bekeek ik de informatieverschaffing door de behandelend huisarts aan huisgenoten en directe naasten van de patiënt en gebruiker.
SSRI’s (selectieve serotonine heropname remmers) worden voorgeschreven als ‘stemmingsverbeteraars’ tegen depressies en angst- en dwangstoornissen. En dat is wat ze ook doen. Veel mensen hebben baat bij medicatie om de rafelrandjes van het leven wat te verzachten.
Er zijn ook tegengeluiden, voornamelijk in de Verenigde Staten waar de toezichthouder Food and Drugs Adminstration (FDA). Dat zet al jaren kritische kanttekeningen bij het gebruik van antidepressiva en de kans op suïcide. Ook de aanwezige mogelijkheid van impulsdoorbraken is daar uitgebreid bestudeerd[1].
Monitoren
De FDA adviseert ten stelligste om gebruikers voortdurend te monitoren. Hun naasten moeten door de behandelaars op de hoogte worden gebracht (en gehouden!) van wijzigingen in de hoeveelheid medicatie en van indicaties van medicatie-ontrouw gedrag. Met dat laatste wordt bedoeld het plotsklaps niet meer gebruiken of een veel geringere doses innemen dan is voorgeschreven.
Overigens is die waarschuwing ook terug te vinden in de bijsluiter van het in Nederland veel gebruikte venlafaxine. ‘Families and caregivers should be advised of the need for close observation and communication with the prescriber’, luidt de boodschap.
Centrale Raad van Beroep
In de casus die in november bij de Centrale Raad van Beroep in Den Haag wordt behandeld, is dit de essentie van het verwijt. De echtgenoot van mijn cliënte pleegde suïcide na afbouw van venlafaxine, zijn naasten in totale verbijstering achterlatend.
De huisarts was op de hoogte van de wijzigingen in de doses en inname. Zij had het echter niet nodig gevonden om de zorgverlener – in dit geval de echtgenote van haar patiënt – te informeren. De arts verweerde zich eveneens door te stellen dat in haar visie nauwelijks een relatie te leggen valt tussen impulsdoorbraken en suïcide en het gebruik van antidepressiva.
Aanname
Dat is eigenlijk dezelfde aanname die rechters in Nederland hebben bij de beoordeling van gepleegde levensdelicten door gebruikers van SSRI’s. In mijn optiek merkwaardig. Er zijn immers diverse hartverscheurende, ‘out of character’-voorbeelden in de internationale rechtspraak te vinden.
Zo speelden in de VS en in Australië twee belangrijke zaken. De eerste betreft de claim van de familieleden van Amerikaan Donald Schell tegen de producent van het antidepressivum paroxetine. Schell doodde in 1998 zijn vrouw, dochter en kleindochter en pleegde daarna zelfmoord. Dat alles gebeurde 48 uur nadat hij de paroxetine had ingenomen. De jury oordeelde dat het gebruik van het medicijn Schell tot moord en zelfmoord had aangezet. Het farmaceutisch bedrijf had bovendien ten onrechte verzuimd de kans op die bijwerkingen in de productinformatie op te nemen, luidde het oordeel.
Australische
De Australische zaak behelst die van de nabestaanden van de vermoorde echtgenote van David Hawkins. Hij doodde zijn vrouw na 49 jaar huwelijk. Hawkins had door zijn arts 50 mg. sertraline (zoloft) per dag voorgeschreven gekregen vanwege een depressie. De Australiër had besloten er de eerste avond maar meteen wat extra in te nemen zodat hij snel beter zou zijn.
Hawkins raakte geagiteerd en ontremd en dat leidde tot agressief en gevaarlijk gedrag. Volledig ‘out of character’, want zo zat deze man helemaal niet in elkaar. De rechter oordeelde dat het ‘hoogst onwaarschijnlijk was dat Hawkins zonder gebruik van het medicijn de moord zou hebben gepleegd’. Hij werd tot twee jaar gevangenisstraf veroordeeld en dat betekende dat hij negen weken later vrij kwam wegens aftrek van voorarrest.
Nederlandse rechters
De beoordeling van Nederlandse rechters wijkt hier fors vanaf. Elzelien K., de oud-stewardess uit Badhoevedorp die net begonnen was met het middel seroxat, nam twee pillen in in plaats van de voorgeschreven dosis en vermoordde haar man en dochter. Haar advocaten deden een beroep op ontoerekeningsvatbaarheid. Zowel de Haarlemse rechtbank als het gerechtshof in Amsterdam veroordeelde haar tot respectievelijk acht en zeven jaar gevangenisstraf.
Ook Grietje S. en Aurélie V. werden vanwege de (poging) doodslag op hun kinderen veroordeeld. Grietje zou in een psychose hebben gehandeld vanwege het gebruik van antidepressiva en werd uiteindelijk veroordeeld tot een jaar psychiatrisch ziekenhuis. Aurélie V. werd als enigszins ontoerekeningsvatbaar beschouwd. Maar het Arnhemse gerechtshof ging – onder het mom ‘bewijs maar eens dat het de pillen waren’ – niet mee in het standpunt van de verdediging dat zij onder invloed van paroxetine psychotisch was geworden. Aurélie kreeg in hoger beroep twaalf jaar onvoorwaardelijke gevangenisstraf.
Impact
Conclusie is dat er nog veel werk aan de winkel is om rechters te overtuigen van de enorme impact die antidepressiva kunnen hebben op de gemoedstoestand van gebruikers en hoe dat op een juiste manier dient te worden verdisconteerd in de strafmaat en mate van toerekening.
Mijn cliënte krijgt haar man en de vader van haar kinderen nooit meer terug. Ze probeert met haar procedure echter bewustzijn te creëren over de letterlijk levensgevaarlijke effecten van het voorschrijven en gebruik van SSRI’s.
Noten:
[1] Peter Gotzsche, verschenen op 16 november 2016[1]:
‘ Antidepressants increase the risk of Suicide and Violence at all Ages’
“ All patients being treated with antidepressants for any indication should be monitored appropriately and observed closely for clinic worsening suicidality, and unusual changes in behavior, especially during the initial few months of a course of drug therapy, or at times of dose changes, either increases or decreases (..). The FDA also noted that,
“Family and caregivers of patients should be advised to look for the emergence of such symptoms on a day to day basis, since changes may be abrupt”.
* Tot slot een artikel uit 2006 (!) waarin de gevaren van antidepressiva reeds geschetst worden[1]:
“In late 2004 drug regulatory agencies in the United States and Europe warned that adults treated with antidepressants should be monitored closely for worsening of depression and for increased suicidal thinking of behaviour, particularly at the start of of treatment or when changing doses”.
Meer artikelen:
*Elders op dit misdaadblog wordt eveneens uitgebreid aandacht besteed aan dit onderwerp. Blader terug naar het artikel ‘Antidepressiva en de drang tot moorden’ met forensisch medisch onderzoeker Selma Eikelenboom van IFS die recent aan de universiteit van Denver, Colorado promoveerde op de bijwerkingen van antidepressiva. Ook de zaken van Grietje S. en Aurélie V. worden hierin behandeld.
*Verder zijn op FemkeFataal.nl drie artikelen terug te vinden waarin Selma Eikelenboom het schokkende verhaal van de Amerikaanse docent Jim en de invloed van antidepressiva toelicht.