Het bijstaan van slachtoffers in een strafproces vormt een groot onderdeel van mijn werk als letselschadeadvocaat. Dat werk gaat echter verder dan alleen het juridisch ondersteunen van het slachtoffer tijdens de inhoudelijke behandeling van de strafzaak en het indienen van een verzoek tot schadevergoeding. Meestal zijn wij al in een zeer vroeg stadium bij de strafzaak betrokken en begeleiden we slachtoffers ook tijdens verhoren.
Nadat het slachtoffer aangifte heeft gedaan bij de politie, wordt het strafrechtelijk apparaat in werking gezet. De politie start dan een onderzoek, stelt bewijsmiddelen veilig en hoort getuigen. Vervolgens draagt de politie het dossier ter beoordeling over aan het Openbaar Ministerie. Daarna zal de officier van justitie, alle bewijsmiddelen afwegende, beslissen om wel of niet tot strafrechtelijke vervolging over te gaan.
Verplicht
Soms wordt besloten in deze fase het slachtoffer en eventuele andere getuigen aanvullend te verhoren. Meestal roept de rechter-commissaris – de onderzoeksrechter – die het verhoor zal leiden de getuige op. Ook de strafrechter kan de getuige horen tijdens de inhoudelijke behandeling van de strafzaak. Getuigen zijn in beide gevallen verplicht om mee te werken: wie zonder geldige reden niet komt opdagen, kan door de politie worden opgehaald. En wie weigert om te antwoorden, kan zelfs in hechtenis worden genomen.
Voor het afleggen van een verklaring, vraagt de rechter aan de getuige om ‘de gehele waarheid en niets dan de waarheid’ te spreken. De getuige moet de eed of de belofte afleggen. Het antwoord luidt dan ‘zo waarlijk helpe mij God almachtig’ (eed) of ‘dat beloof ik’ (belofte).
Meineed
In tegenstelling tot de verdachte, die overigens helemaal niet tot antwoorden verplicht is, zijn getuigen er wel aan gehouden om de waarheid te spreken. Liegen in de rechtszaal, ook wel meineed genoemd, kan een getuige duur komen te staan. Op meineed staat een gevangenisstraf van maximaal negen jaar of een geldboete tot 87.000 euro.
In de praktijk wordt hier zwaar aan getild. Zo zijn er gevallen bekend van minderjarigen die zijn veroordeeld voor meineed, terwijl ze onder druk van een volwassene valselijk hadden verklaard. Ook mensen die hun zenuwen niet onder controle hebben tijdens het verhoor en daardoor in strijd met de waarheid verklaren, worden niet gespaard. Met een ‘leugentje om bestwil’ kom je voor de rechter dus niet zomaar weg.
Strafbaar
In principe is het plegen van meineed altijd strafbaar. Het is niet noodzakelijk dat de verklaring ook daadwerkelijk iemand moet hebben benadeeld. Het afleggen van de verklaring is op zichzelf al voldoende om strafbaar te zijn. Het is vervolgens aan het OM om daadwerkelijk tot vervolging over te gaan.
Er bestaan overigens drie uitzonderingen op de plicht om antwoord te geven op de gestelde vragen. De volgende personen kunnen een beroep doen op dit zogenaamde verschoningsrecht:
- Getuigen die familie zijn van de verdachte (denk aan echtgenoot, kinderen en ouders);
- Getuigen met een specifiek beroep waaraan een geheimhoudingsplicht verbonden is (zoals een arts of advocaat);
- Getuigen die door het afleggen van een verklaring zichzelf of naasten blootstellen aan het gevaar van strafrechtelijke vervolging.
Verschijnen
Dat neemt niet weg dat de getuige wel moet verschijnen. De rechter zal immers per vraag beoordelen of de getuige tot antwoorden verplicht is.
Meineed is een ernstig strafbaar feit waaraan in de strafrechtspleging zwaar wordt getild en waarop in beginsel een forse straf staat. Bent u slachtoffer van een zedenzaak of een geweldsmisdrijf en wordt u gehoord, dan is het verstandig om u te laten bijstaan door een gespecialiseerde letselschadeadvocaat.
*Benieuwd geworden naar de vorige column van advocaat Diwi Rademakers? Die kun je hier teruglezen.