De in- en inslechte moordenaar is een uitzondering

Lieve Bianca,

Je was – voordat de wereld te maken kreeg met een gevaarlijk virus – van plan om begin juni bij me op bezoek te komen. Inmiddels is het eind juni en ziet het ernaar uit dat de grenzen hier in Australië dit jaar niet meer open zullen gaan. Wat zal ik blij zijn als dat in de toekomst hopelijk weer snel van de baan is en ik mijn vrienden en familie weer ‘live’ kan zien, zeg.

Een neveneffect van die isolatie is dat het leven nu ineens wel heel overzichtelijk is. Ik werk vanuit huis en lees me door meer dan zevenhonderd moordzaken heen.

Al lezend valt het me elke keer weer op hoe banaal veel van die zaken zijn. Dat klinkt vreselijk, maar zo bedoel ik het niet. Het feit dat iemand vermoord wordt is afschuwelijk, maar de redenen zijn vaak zo stom!

Beginnend

Het doet me denken aan mijn eerste tijd bij de politie. Als beginnend politieambtenaar hebt je toch het idee dat iets heftigs als een moord ook gepleegd moet zijn door iemand die in- en inslecht is. Maar meestal is dat niet zo.

Ik vond dat toen echt een eyeopener. Veel moordenaars zijn mensen die te veel gedronken of drugs genomen hebben, want alcohol speelt in gigantisch veel zaken een rol. Vervolgens hebben zij iemand – hun partner, een vreemde of een kennis – tijdens een ruzie uit woede zo hard gemept, gewurgd of gestoken dat het slachtoffer overlijdt.

Ik ben inmiddels halverwege en ik kan de zaken waarin echt sprake is van die inslechte dader op de vingers van twee handen tellen. En dan bedoel ik de man die een tienermeisje ontvoert en vermoordt of de man die zijn dochter heeft misbruikt en haar vervolgens doodschiet als ze op zichzelf wil gaan wonen. Maar ook: de vrouw die twee mannen inhuurt om haar, verder heel gewone en aardige echtgenoot om het leven te brengen. Vervolgens gaat zij er met de opbrengst van zijn levensverzekering vandoor.

Kansloos

Veel daders hebben een treurig, marginaal en kansloos leven geleid waarin verwaarlozing en mishandeling vanaf jonge leeftijd een rode draad vormen. Maar er zijn ook mensen die een prima leven hebben, alle kansen hebben gekregen qua aandacht, zorg en opleiding en die dan alsnog een moord plegen. Voor die laatste groep kunnen mensen soms meer sympathie opbrengen dan voor de eerste. Dat is eigenlijk best raar.

Afijn, dit is waar ik me momenteel mee bezig houd. Hoe gaat het bij jou? Is jouw leven ook overzichtelijker geworden?

Lieve Cleo,

Overzichtelijk is niet het eerste woord dat in me opkomt, met een puber in huis. Een oefening in geduld is een passender beschrijving. Twee weken Australië was een welkome afleiding geweest, maar vermoedelijk duurt de pubertijd langer dan de coronatijd. Zodra de grenzen weer opengaan, doe ik uiteraard alsnog een poging om je op te zoeken.

Herken

Gelukkig kunnen we op deze manier ook ervaringen blijven uitwisselen. Ik herken wat je schrijft. Ik realiseerde me tijdens het lezen dat ik me al bijna twintig jaar verdiep in ernstige criminaliteit. Twintig jaar! Ik klink er oud van.

Mijn eerste zedenzaak was op mijn eenentwintigste. Ik werd door mijn supervisor in het diepe gegooid en moest zelfstandig een interview afnemen bij een verdachte. Ik herinner me mijn ongemak nog bij het uitvragen van zijn seksuele beleving. Waar denk je aan als je je aftrekt? Ik stotterde nog net niet.

Toen ik voor de eerste keer een verdachte moest onderzoeken die iemand had gedood, had ik van tevoren de verwachting dat die jongen ook wel heel heftige problemen moest hebben. Eerder had ik vooral verdachten van misbruik, mishandeling en straatroof onderzocht. Omdat het feit, doodslag, ernstiger was, dacht ik heel naïef dat ook de problemen van de verdachte veel heftiger zouden zijn. Dat dat hij een echt grote, boze boef zou zijn. Maar in de onderzoeksruimte zat een kwetsbare en bange zeventienjarige. Niet heel anders dan de eerdere verdachten die ik had onderzocht. Dit was een goede en gedenkwaardige les.

Impulsief

De aanleiding van veel narigheid is inderdaad banaal. Het meeste geweld wordt impulsief gepleegd, in reactie op emoties van dat moment.

Gepland geweld is weer van een andere orde. Iemand die weloverwogen en voorbereid kiest voor geweld. Geweld gebruiken is desalniettemin altijd een keuze. Vaak een niet goed doordachte of bewuste keuze, of een keuze onder invloed van middelen of psychische problemen en een onjuiste of irrationele keuze, maar het blijft een keuze. Geweld is geen symptoom van een stoornis, maar een natuurlijke vaardigheid van mensen.

Zelfs de gewelddadigste mensen zijn echter niet 24/7 gewelddadig, ook voor hen is geweld een relatieve zeldzaamheid. Geweld ontstaat in de interactie tussen motieven, de (on)mogelijkheden van de persoon om de gevolgen te overzien en om weloverwogen beslissingen te nemen.

Weloverwogen

Iemand die dus goed in staat is de gevolgen te kunnen overzien en een weloverwogen beslissing neemt om vanuit een persoonlijk motief tot geweld over te gaan, vinden we in theorie een grotere boef. Maar in de praktijk voldoet zo’n boef niet aan onze verwachting want hij lijkt zo normaal en gewoon.

Dat mensen geweld gebruiken is gelukkig uitzonderlijk, maar tegelijkertijd, als het gebeurt, de normaalste zaak van de wereld. Dáár zit volgens mij een probleem: we worden geleid door vooroordelen over hoe een boef eruitziet of zich hoort te gedragen. Zo zie je wellicht de grootste boeven over het hoofd. Dat de pleger verder prima functioneert en alle kansen heeft gehad in het leven is in die zin niet echt een aanbeveling of een reden tot sympathie. Integendeel zelfs.

*Nieuwsgierig naar eerdere columns van Bianca en Cleo? De vorige ging over risicotaxatie bij stalkingszaken.