Een vreemde die net iets te veel vragen stelt, een auto die telkens opnieuw opduikt, het gevoel hebben dat je achtervolgd wordt. Een nachtmerrie die zomaar werkelijkheid kan worden.
Stel: je bent slachtoffer geworden van een ongeval en hebt daaraan ernstige klachten overgehouden. Maar de verzekeraar vertrouwt je niet en heeft een privédetective op je afgestuurd die je schaduwt, filmt en online in de gaten houdt.
Als letselschadeadvocaat kan ik beamen dat zulke zaken in de praktijk gebeuren. Soms gaat dat heel erg ver.
Bed and breakfast
Zo deden particuliere onderzoekers zich voor als hotelgasten en boekten zij vier keer een hotelovernachting bij een van mijn cliënten die een bed and breakfast exploiteerde.
Tijdens gesprekken met mijn cliënt deden de onderzoekers alsof zij zelf ook van plan waren een B&B op te richten om zo informatie los te krijgen die tegen hem gebruikt kon worden. Achteraf bleek dat Nationale Nederlanden de privéspeurders – overigens zonder duidelijke aanleiding – opdracht had gegeven om mijn cliënt te observeren. En dat verspreid over een periode van liefst twee jaar. Er werd niets gevonden en de zaak werd uiteindelijk geregeld, maar het onderzoek had enorme impact op mijn cliënt gehad.
Zodra een verzekeraar denkt je te kunnen nagelen, is het mis. Uitbetalingen worden stopgezet, betaalde voorschotten moeten worden terugbetaald, gemaakte onkosten moeten worden vergoed en niet zelden hangt de betrokkene ook nog een strafzaak boven het hoofd. Verder kun je nog op een zwarte lijst belanden, waardoor het vrijwel onmogelijk is geworden om je nog ergens te verzekeren.
Bewijzen
Stuk voor stuk ernstige gevolgen, zeker als er een duidelijke verklaring is voor de gevonden ‘bewijzen’. Stel dat je slachtoffer bent van een verkeersongeval en men duikelt op de sociale media een oude foto op waarop te zien is dat je aan het sporten bent of een berg beklimt. De verzekeraar is er onterecht van uitgegaan dat dat een recente foto is. Of je gaat naar sportschool op een goede dag, terwijl je de rest van de week hebt platgelegen en je wordt precies op dat moment ‘gespot’. Onterechte conclusies kunnen dan het gevolg zijn.
Mag een verzekeraar eigenlijk zulke onderzoeken doen en hoe ver mag zo’n maatschappij daarin gaan? Een fraudeonderzoek is zeer ingrijpend en kan een forse inbreuk op je privacy betekenen. Het komt voor dat mensen maanden, zelfs jaren worden geschaduwd. Vanwege zaken als een grote inbreuk op iemands persoonlijke levenssfeer zijn verzekeraars gebonden aan regelgeving: de Gedragscode Persoonlijk Onderzoek.
Vastgelegd is dat er een gegronde aanleiding moet zijn om tot een fraudeonderzoek over te kunnen en mogen gaan. Ook dient er steeds een belangenafweging gemaakt te worden door de verzekeraar. Zorgvuldigheid is essentieel, want als achteraf blijkt dat het onderzoek onterecht is geweest dan is het jegens het slachtoffer onrechtmatig en mag het bewijs niet worden gebruikt.
Aantonen
De verzekeraar moet bovendien kunnen aantonen dat er een deugdelijke belangenafweging is gemaakt tussen zijn belangen (hoogte van het financieel belang) enerzijds en de privacy van het slachtoffer anderzijds. Vervolgens moet de verzekeraar beoordelen of een persoonlijk onderzoek het enige geschikte middel is om het gewenste resultaat te bereiken. Als er minder zware middelen zijn waarmee hetzelfde resultaat kan worden behaald, dan mag er helemaal geen persoonlijk onderzoek komen.
Voordat een fraudeonderzoek begint, moet de verzekeringsmaatschappij zo’n feitenonderzoek hebben afgerond. Dat kan onder meer bestaan uit het opvragen van nadere bewijzen of een toelichting. Dat wil zeggen: een interview met de betrokkene waarbij de verdenkingen uitvoerig worden besproken of bijvoorbeeld een openbaar internetonderzoek.
Van belang is dat er altijd een gesprek met de betrokkene dient te volgen over de gevonden informatie. Alleen als het feitenonderzoek geen of onvoldoende duidelijkheid geeft of als er gerede twijfel is over de juistheid van de resultaten van het feitenonderzoek, is een fraudeonderzoek geoorloofd.
Fishing
Aan het instellen van een persoonlijk onderzoek door verzekeraars worden dus terecht strenge eisen gesteld. Een zogeheten fishing expedition – vissen naar mogelijke fraude – is niet toegestaan en maakt dat door de verzekeraar onrechtmatig jegens het slachtoffer wordt gehandeld, omdat er zo op ernstige wijze inbreuk wordt gemaakt op zijn of haar privacy. Afhankelijk van de ernst en duur van het onderzoek kunnen mensen daar nog lange tijd last van hebben en er zelfs psychische problemen door krijgen. Het slachtoffer kan dan zelfs een tweede zaak beginnen tegen de verzekeraar, deze keer in verband met de privacyschending.
Ben je betrokken in een letselschadezaak en heb je het gevoel dat je geschaduwd wordt? Vraag dan altijd advies aan een gespecialiseerde letselschadeadvocaat.
Proportionaliteit en subsidiariteit
Zou in deze casus(sen) het doel ook op een andere wijze worden bereikt waarbij de inbreuk op de privacy van de betrokkene minder zou zin?
Wellicht wel, een oriënterend onderzoek door middel van bv. een onderzoek in online openbare bronnen is in ieder geval heel wat minder ingrijpend in iemands privacy dan een observatie van weken lang.
Op basis van het subsidiariteitsvereiste moet bij een dergelijk onderzoek altijd eerst grondig gekeken worden of het beoogde doel dat voor de verwerking is vastgesteld, ook op een minder ingrijpende manier en/of met minder ingrijpende middelen kan worden bereikt. De gedachte hierachter is dat bij de verwerking van persoonsgegevens de privacy van de betrokkene en eventuele derden, zo min mogelijk geschaad mag worden.
Indien dit digitaal (desk) onderzoek geen resultaten oplevert en de aanwijzingen over ‘fraude’ nog steeds aanwezig en actueel zijn kan alsnog worden overgegaan op fysieke observatie. Bij een rechtszaak kan opdrachtgever dan ook aantonen dat hij voordat hij besloot om dit ‘zware’ middel in te zetten alle andere mogelijkheden heeft laten onderzoeken.