Kerstmis 2019. Mijn zus Nadia is inmiddels zeventien jaar geleden om het leven gebracht. Nog steeds vind ik de aanloop naar de feestdagen ontzettend moeilijk.
Juist tijdens die dagen word je er als nabestaande dubbel zo hard mee geconfronteerd dat er een lege stoel is tijdens het diner.
Sommige mensen beweren dat je sterker wordt van veel tegenslagen in het leven. Ik denk dat dat bullshit is. Begrijp me niet verkeerd; ik ben zeker bovengemiddeld veerkrachtig geworden door alles wat ik heb meegemaakt. Dat neemt niet weg dat de moord op mijn zus ook mijn achilleshiel is. Intens verdriet meemaken heeft helaas vaak tot gevolg dat nabestaanden eenzaam worden.
Praten over verdriet is een vaardigheid waarin bijna niemand echt goed is. We voelen ons er ongemakkelijk bij.
Willekeurig
Ik heb gemerkt dat sommige mensen liever niet geconfronteerd willen worden met de details over de moord op mijn zus. Nadia is zo volkomen willekeurig door het noodlot getroffen, dat mensen heel goed beseffen dat dit enorme leed ook hun of hun dierbaren had kunnen overkomen.
De angst voor zulk leed, inclusief het aanhoren van de gruwelijke facetten van een moord, maakt dat er mensen zijn die met een steeds grotere boog om je heen lopen.
Mensen vinden het soms moeilijk om mij aan te spreken. Als ze me zien, hebben ze niet de moed om rechtstreeks te vragen hoe het gaat.
Sommigen sturen, vrijwel altijd op een totaal onverwacht moment, nog wel een berichtje via sms of WhatsApp waarin wordt geïnformeerd naar mijn toestand. Zo’n gemakzuchtig berichtje is waarschijnlijk een manier om ‘op veilige afstand’ toch iets van interesse te tonen.
Interesse
In het begin ervaarde ik vragen via WhatsApp nog als oprechte belangstelling. Tot het moment waarop ik besefte deze mensen helemaal niet zo oprecht zijn. Bij échte interesse hadden zij immers tijd vrijgemaakt om mijn verhaal aan te horen.
Ik herinner me dat ik in het eerste jaar na Nadia’s dood vaak dacht dat het antwoord op de vraag hoe het met mij ging, afhing van de tijd die de beller voor mij wilde nemen. Bovendien verwacht iemand die zo’n vraag stelt bepaald niet altijd dat je er ook daadwerkelijk op ingaat.
Wat wil je dan als nabestaande graag kwijt? Je wilt vertellen dat je worstelt met de feestdagen. Dat de gezellige familieactiviteiten waarmee je op tv en in verhalen van collega’s wordt geconfronteerd, maken dat je je extra eenzaam en verdrietig voelt in het gemis van je dierbare.
Machteloosheid
Maar als je als rouwende zo’n direct antwoord geeft, merk je al snel dat veel toehoorders daar een ongemakkelijk gevoel bij krijgen. Zij worden dan geconfronteerd met hun eigen gevoelens van onvermogen en machteloosheid.
Vaak gaan mensen vervolgens driftig op zoek naar woorden van troost. Woorden die jouw leed moeten verzachten en zelfs relativeren. In die zoektocht ontdekt je toehoorder dat er eigenlijk geen woorden zijn die recht doen aan jouw intense gevoelens van verdriet, rouw en machteloze woede. Bovendien, ongeacht wat zij zeggen, de oorzaak van het verdriet verandert niet voor de nabestaande.
De rouwende op zijn of haar beurt, ervaart zo’n reactie, dat snelle op zoek gaan naar relativerende woorden of ongevraagde adviezen, als een miskenning van zijn of haar verdriet.
Wat is dan wel belangrijk voor een nabestaande?
Hulp
Op het moment dat hij of zij geen hulp meer nodig heeft om praktische regelzaken op orde te krijgen, is simpelweg luisteren het belangrijkste wat de omgeving kan doen.
Hoor het verhaal van een nabestaande aan. Blijf luisteren, ook al is dat dagen-, weken- of misschien wel maandenlang. Zelfs als je keer op keer hetzelfde relaas moet aanhoren, blijf dan toch dat luisterende oor bieden. Zelfs als de rouwende misschien gigantisch onredelijk is.
Ga alsjeblieft geen discussie aan maar sla een arm om iemand heen. Benoem dat zijn of haar verdriet ondraaglijk is. Veroordeel de rouwende niet. Probeer evenmin om nabestaanden te redden of te corrigeren. Laat adviezen over wat een rouwende in jouw ogen wel of niet moet doen, achterwege.
Steunen
Iedereen kan een nabestaande steunen. Het enige wat jij ervoor moet doen, is bereid zijn om je eigen gevoelens bij het aanhoren van rouwverhalen open en eerlijk onder ogen te komen.
Benoem ook rustig dat je absoluut niet weet wat je moet zeggen. Zeg dat je je machteloos voelt. Jij kunt de barrière voor een nabestaande van een misdrijf slechten. Rouwenden hebben vaak niet meer de energie om dat voor jou te doen terwijl ze wel nog steeds de behoefte voelen om hun afgrijselijke verhaal met jou te delen.
Het is mijn wens voor 2020 dat iedere rouwende een luisterend oor of een brede schouder mag vinden.
Lucinda’s eerste column staat hier