‘Als slachtofferadvocaat kijk ik belangstellend naar de verdere ontwikkeling van slachtofferrechten’, schreef ik in mijn vorige column op FemkeFataal. Inmiddels heeft zich een belangrijke gebeurtenis voorgedaan. Vorige maand nam de Eerste Kamer namelijk de Wet uitbreiding slachtofferrechten aan.
Laten we eens bekijken wat de belangrijkste wijzigingen zijn die deze wet met zich meebrengt.
Aandacht
De laatste jaren is aandacht gevraagd voor de positie van stief-familie bij het uitoefenen van het spreekrecht tijdens rechtszittingen. Momenteel vallen stief-familieleden van een overleden slachtoffer nog niet onder de wettelijke aangeduide kring van spreekgerechtigden.
Maar die situatie doet geen recht aan de huidige maatschappij waarin steeds meer kinderen opgroeien in een samengesteld gezin. Soms worden mensen al van kinds af grootgebracht door opvoeders die geen bloedverwanten zijn maar die wel degelijk een nauwe band met het kind hebben opgebouwd en die zorg dragen voor het opvoeden en verzorgen van het kind.
Door de invoering van de nieuwe wet wordt de kring van spreekgerechtigden aanzienlijk uitgebreid. Zo zouden straks ook de leden van een pleeggezin waarvan het slachtoffer deel uitmaakte of een gezin met een voogd van het spreekrecht gebruik moeten kunnen maken.
Verschillend
In de wet is nu niet expliciet vastgelegd wanneer een spreekgerechtigde tijdens de inhoudelijke zitting aan het woord kan komen. Ik heb gemerkt dat rechters daar in de praktijk heel verschillend mee omgaan.
Het afleggen van een slachtofferverklaring kan een belastende gebeurtenis zijn. Het is daarom belangrijk dat voorafgaand aan de zitting duidelijk is wanneer iemand zijn of haar verklaring kan afleggen. Dat is bovendien bevorderlijk voor de orde en het verloop van het rechtbankproces.
Zodra de nieuwe wet van kracht is, mogen slachtoffers en nabestaanden spreken voordat de officier van justitie zijn of haar requisitoir houdt. Zo hoeven zij niet onnodig lang te wachten, bovendien kan de officier van justitie in het requisitoir en de strafeis rekening te houden met wat het slachtoffer heeft verteld.
Verzoek
Als een veroordeelde het niet eens is met een opgelegd contact- of locatieverbod (de zogeheten bijzondere voorwaarden), kan hij of zij bijvoorbeeld een verzoek indienen om dit te wijzigen. Tijdens zo’n zitting kreeg het slachtoffer in zo’n zaak tot nu toe geen spreekrecht.
De nieuwe wet verandert dat. Het slachtoffer kan straks zelf de rechter informeren over de noodzaak van een contact- of locatieverbod en uitleggen waarom zulke bescherming nodig is.
*tekst gaat door onder foto*
Verder komt er een vorm van spreekrecht bij tbs-verlengingszittingen. Dit om slachtoffers en nabestaanden de kans te geven zich uit te laten over de voorwaarden die bij een beëindiging kunnen worden opgelegd, voor zover die hen raken.
Verwachtingen
Om te voorkomen dat bij slachtoffers verkeerde verwachtingen ontstaan, is het belangrijk om uit te leggen dat het in die situaties gaat om een beperkt spreekrecht. Tijdens zulke rechtbankzittingen mag een slachtoffer zich alléén uitlaten over de bijzondere voorwaarden en de noodzaak van het opleggen van die voorwaarden.
De benadeelde partij kan bij zijn of haar schadevergoeding verzoeken om de schadevergoedingsmaatregel op te leggen. Voor de veroordeelde ontstaat dan een betalingsverplichting aan de staat. De staat zorgt vervolgens voor het uitbetalen van het schadebedrag aan het slachtoffer of aan de nabestaanden.
Wanneer een veroordeelde niet of niet volledig binnen acht maanden nadat het vonnis onherroepelijk is geworden heeft betaald, keert de staat het resterende bedrag aan slachtoffers of nabestaanden uit.
Voorschotregeling
Op dit moment beperkt die voorschotregeling zich tot misdrijven. Het woord ‘misdrijf’ wordt echter vervangen door ‘strafbaar feit’ waardoor in de nabije toekomst ook overtredingen onder de voorschotregeling vallen.
Er komt een plicht voor verdachten om tijdens de inhoudelijke zitting aanwezig te zijn. Die wettelijke verschijningsplicht beperkt zich vooral tot rechtbankzaken waarbij het gaat om ernstig gewelds- of zedenmisdrijven en waarbij de verdachte in voorlopige hechtenis zit.
Sommige slachtoffers hebben er behoefte aan om hun verklaring af te leggen in het bijzijn van de verdachte. Anderen stellen er juist geen prijs op dat de verdachte dan in de rechtszaal aanwezig is.
Ruimte
De rechter krijgt in die gevallen meer ruimte om af te zien het toepassen van de aanwezigheidsplicht. Bijvoorbeeld wanneer zwaarwegende belangen van de verdachte of het slachtoffer dat vergen of wanneer procesdeelnemers de aanwezigheid van de verdachte niet wenselijk of noodzakelijk vinden.
De Wet uitbreiding slachtofferrechten beoogt niet alleen te voorzien in het versterken van de positie van het slachtoffer in de fase van het opsporen, vervolgen en berechten. De wet verstevigt die positie tevens in de fase van het ten uitvoer leggen van de straf of maatregel.
Ik ben erg benieuwd naar de uitwerking in de praktijk!
*Hier kun je de vorige column van advocaat Rachella Szafranski teruglezen.