Omgaan met de dood en het verdriet

Lieve Bianca,

Ik probeer mezelf te motiveren om aan het werk te gaan, maar mijn daadkracht is ver te zoeken. De afgelopen twee maanden zijn een soort emotionele wervelwind geweest. Eind juli kreeg mijn moeder te horen dat haar kanker plotseling teruggekomen was. En wel zó agressief, dat er niets was dat de artsen voor haar konden doen, anders dan pijnstilling.

Ik heb direct een vlucht vanuit Australië naar Amsterdam geboekt om bij haar te kunnen zijn. Godzijdank heb ik momenteel nog een tijdelijk visum hier in Australië, waardoor ik geen toestemming hoefde te vragen om het land te verlaten.

Australische burgers en mensen met een permanent visum mogen nog steeds niet reizen, tenzij ze het groene licht krijgen. Verbijsterend maar waar. Ik heb intens medelijden met alle mensen die niet bij hun zieke of stervende familieleden mogen zijn vanwege een situatie die je eerder in Noord-Korea zou verwachten.

Facebookbericht

Op 1 augustus, de 75^ste verjaardag van mijn moeder, landde ik op Schiphol en het eerste wat ik zag toen ik mijn gsm aanzette was een Facebookbericht van haar. Daarin vertelde mijn moeder aan haar Facebookvrienden dat ze stervende was en dat ze haar account ging afsluiten. Dit omdat ze het altijd zo stom en raar vond dat je nog altijd verjaardagsreminders op Facebook kreeg voor mensen die allang dood zijn.

Ze voegde dezelfde dag de daad bij het woord en sloot haar account. Mijn moeder was altijd al pragmatisch en daadkrachtig en dat is ze gebleven tot het einde.

In de weken die volgden stelde ze iedereen op de hoogte van wat er ging gebeuren, nam ze afscheid van de mensen die haar lief waren en deed ze alles om te zorgen dat haar man, mijn stiefvader, wist hoe de bankzaken geregeld waren en hoe hij een pizza moest opwarmen in de combimagnetron.

Efficiënt tot het einde

We grapten dat haar grafschrift ‘efficiënt tot het einde’ moest luiden. Haar gevoel voor humor bleef ook intact. Zo hebben we samen gelachen om mijn plan om een deel van haar as in een Tupperware-potje naar Australië te vervoeren – mijn moeder was een groot fan van Tupperware en had een uitgebreide collectie, dus zo kon ze ook na haar dood ‘reizen in stijl’.

Ze presteerde het zelfs nog op 24 augustus, de dag van haar euthanasie, om een paar grappen te maken, waarmee ze het voor ons en voor de lieve huisarts die de euthanasie uitvoerde probeerde wat makkelijker te maken.

Vanaf het moment dat ze het slechtste nieuws kreeg wat je je kunt voorstellen, accepteerde ze dat. Ze vond het vooral vreselijk om te zien hoe moeilijk anderen het hadden en wenste dat ze ons die pijn kon besparen. Maar voor zichzelf was ze keihard: ‘Het is wat het is en je er boos over maken verandert er niets aan, dus je moet er maar het beste van maken.’ Over zelfbeheersing gesproken.

Moedig

Mijn moeder vond het heel gek dat mensen steeds tegen haar zeiden dat ze zo moedig was om voor euthanasie te kiezen. ‘Het is niet alsof er een aantrekkelijk plan B is’, was haar stelling. Het is onbegrijpelijk dat iemand met zo’n sterke persoonlijkheid, iemand die altijd zo aanwezig was, ineens weg is. En wij blijven achter in een vacuüm met enerzijds onze herinneringen en anderzijds alle nog niet uitgevoerde plannen.

Ik hoop dat mijn eigen daadkracht een dezer dagen terugkomt. Al ben ik ervan overtuigd dat mijn moeder een manier zal vinden om me een schop onder mijn hol te geven als het te lang duurt. Dus zo bezien is het een geruststellende gedachte dat ze altijd bij me is.

Lieve Cleo,

Je moeder was een taaie. Het is duidelijk van wie je je eigenwijze, daadkrachtige en pragmatische inborst hebt. Ze was ook ontzettend trots op wie jij bent geworden en daarmee de trouwste lezer van onze online-briefwisseling op deze website. Wat een moeilijke tijd en wat heftig en verdrietig om afscheid van haar te moeten nemen. Ik zal haar ook missen.

Leed

In ons werk neemt de dood en het leed van de levenden altijd een centrale plaats in. Dat gaat dan bijna altijd om het leed van anderen. Mensen die we niet persoonlijk kennen, maar wier verhalen we tot ons nemen, proberen te ontrafelen en die daarmee bijdragen aan het achterhalen van de waarheid.

Dat leed in je eigen leven je kan raken, is vanzelfsprekend. Maar ook als professional kun je van slag van raken door het leed van anderen. Een werk-gerelateerd posttraumatisch stresssyndroom (ptss) is een bekend fenomeen wanneer het gaat om politiemensen, militairen, zorgpersoneel en brandweermensen.

Daarbij denkt men vaak aan professionals die in de frontlinie werken en direct worden geconfronteerd met een heftig incident, die dat live meemaken en moeten handelen in het moment.

Trauma

Het lezen of horen van de verhalen van anderen of de beelden van de gebeurtenis zien, kan echter ook heel veel impact hebben. Zozeer zelfs dat je kunt spreken van een trauma. Je kunt herbelevingen krijgen van gebeurtenissen die je niet zelf hebt meegemaakt, maar die je bijvoorbeeld op beeldmateriaal of in een dossier hebt bestudeerd.

Dat kan invloed hebben op hoe je je voelt, wat je denkt, je relaties met andere mensen en hoe je je gedraagt. Ik herinner me ons nog samen op een plaats delict waar een jong kind om het leven was gebracht. Twee psychologen, allebei in bloemetjesjurk, ik was hoogzwanger. Stap voor stap gingen we de laatste uren van het kindje na aan de hand van het bewijsmateriaal. Die babykamer met de, met zorg uitgekozen knuffels en het dekentje met vrolijke opdruk in het ledikantje, zal ik nooit meer vergeten, net als wat er vervolgens in dat huis is gebeurd.

Middelpunt

Daarnaast heeft werk in het middelpunt van menselijk leed ook het risico in zich dat je erdoor afgestompt raakt. Dat je je zoveel hebt ingeleefd in de verhalen van anderen en je je best hebt gedaan om daar iets positiefs aan bij te dragen. Maar helaas lukt dat ook niet altijd en er is altijd meer werk, meer leed dan tijd en impact die je wilt bewerkstelligen.

Het voelt soms als water naar de zee dragen. Als ik nadenk over wie ik was aan het begin van mijn werkende leven, of in mijn studententijd, dan realiseer ik me dat ik toen aanzienlijk meer vertrouwen in de mensheid had dan in het heden.

Dat zal ongetwijfeld te maken hebben met ons werk. Hoewel mijn privésituatie vrij stabiel en over het algemeen erg veilig en gezellig is, waan ik me tegenwoordig onveiliger en in een vijandiger wereld. Mentaal weerbaar en gezellig blijven, is telkens zoeken naar balans.

Beste

De hoeveelheid werk die op me afkomt, de impact die ik denk te maken, en de vrijheid die ik ervaar in het kiezen waaraan ik mijn tijd besteed, hangen nauw samen. Het devies van je moeder: ‘Het is wat het is en je er boos over maken verandert er niets aan, dus je moet er maar het beste van maken’, is ook op het werk een goede manier om om te gaan met wat onvermijdelijk is.

Leed en stress op het werk is één ding, maar dat ook meemaken in je privésituatie, vraagt het uiterste van onze mentale weerbaarheid. Het heeft een directe invloed op de hoeveelheid narigheid die je op het werk aankunt.

Ik hoop dan ook dat jij het de komende periode wat rustiger hebt op werkgebied en tijd krijgt om een weg te vinden in het verlies van je moeder. Laat die motivatie om te werken en die daadkracht maar even voor wat ze zijn. Een schop onder je hol heeft je moeder je volgens mij nooit hoeven geven, dus waarom zou ze daar in haar dood ineens mee beginnen? Zij weet heus wel dat jij geen instructies nodig hebt om te leven, maar dat je altijd je eigen weg vindt.

Net als zij deed.