Lieve Cleo,
Middenin alle advertenties voor Black Friday over voordelige koffiemachines, lullige sfeerverlichting en de mooiste jurken die er toch niet bij passen in mijn kledingkast, kwam ook de felgekleurde poster voor de actie Orange the World voorbij.
Eerst dacht ik een volgende, onnozele aanbieding te zien, maar er kwamen geen koopjes bij kijken. Orange the World vraagt om in actie te komen tegen geweld tegen vrouwen. Daar kun je toch niet tegen zijn? Die aanbieding kun je niet voorbij laten gaan!
Gitzwart
Wat ik ook niet aan me voorbij wilde laten gaan, was de theatervoorstelling Girls and Boys van theatergroep Oostpool. Hierin houdt Hadewych Minis een monoloog waarin ze vertelt over geweld tegen vrouwen. Ik kocht meteen kaarten, maar door de aanscherping van coronamaatregelen gaat ook deze voorstelling waarschijnlijk niet door.
Hadewych moet ook binnen blijven, achter de voordeur. En ik moet het doen met de ronkende recensie in NRC. De krant schrijft dat het stuk begint als een lichtvoetige romkom, maar dat zich gaandeweg een gitzwart portret ontvouwt van een vrouw die verstrikt raakt in een web van vrouwenhaat en te maken krijgt met ernstig geweld door haar partner.
Bezitterige
Het begint heel vaak als een romkom, geweld tegen vrouwen. Maar gaandeweg de relatie veranderen er telkens kleine dingen. Levert de vrouw telkens wat van haar vrijheid in en past zij zich aan aan de onredelijke eisen van een bezitterige man. Wat aanvankelijk schattige jaloezie was, een bewijs van zijn liefde voor haar, wordt gaandeweg een verstikkende deken.
Dit geweld tegen vrouwen blijft vaak heel lang onzichtbaar. Alleen zichtbaar op de felgekleurde posters van Orange the World of als krantenberichtje waarin wordt gerept van het eufemistische ‘familiedrama’ of ‘problemen in de relationele sfeer’.
Naam
Een familiedrama is wat mij betreft ruzie met kerst over de verpieterde lamsbout terwijl echt was afgesproken dat we het dit jaar vegan zouden doen. En problemen in de relationele sfeer betekenen dat je twijfelt of je op Tinder naar rechts of links zal swipen. Laten we het geweld bij naam noemen. Al dat soort dingen kunnen helpen. Helpen om eerder te herkennen wat er aan de hand is en in te kunnen grijpen.
Ik zie het namelijk ook terug in de politiedossiers over stalking. Als er sprake is geweest van een romantische relatie, blijken we het moeilijker te vinden om overlast door een partner of ex-partner als strafbaar feit te onderkennen. Dat geldt voor leken net zo goed als voor politiemensen, blijkt uit wetenschappelijk onderzoek. Overlast tussen twee vreemden, herkennen we feilloos als zorgelijk, maar niet als het gaat om (voormalige) geliefden.
Onderkennen
Zo analyseerden we de politiedata van een grote hoeveelheid casussen en zagen we dat ex-partner stalking in de regel hetzelfde patroon van overlast kent als overlast door mensen die geen relatie met elkaar hebben (gehad), maar dat we die situaties vaker het label ‘ruzie’ gaven in plaats van het te onderkennen als stalking. In het geval van stalking wordt er een duidelijke pleger en slachtoffer aangewezen, door het ‘ruzie’ te noemen, blijft het in het midden wie er verantwoordelijk is voor de problemen. In veel gevallen doet dat geen recht aan de situatie.
Daarnaast is er voor vrouwen die in een gewelddadige relatie zitten of te maken hebben met stalkinggedrag door hun ex-partner een hoge drempel om dit geweld te melden en om hulp te vragen. Veel vrouwen vragen zich af wat hun eigen aandeel is en voelen zich verantwoordelijk voor het gedrag van hun (ex-)partner. Dat maakt het nog belangrijker om op het moment dat ze om hulp vragen, bij de politie of bij Veilig Thuis, die hulpvraag serieus te nemen en niet af te doen als ‘gedoe’.
Vermoedens
Hetzelfde geldt natuurlijk ook als het niet je baan is. Als je vermoedens hebt van huiselijk geweld of wanneer je zorgen maakt over de machtsverhoudingen in de relaties van mensen om je heen: spreek je uit. Niet om te oordelen, maar om het geweld bij naam te noemen en te luisteren naar de verhalen eromheen. Daar kun je toch niet tegen zijn? Die aanbieding kun je niet voorbij laten gaan!
Lieve Bianca,
Ik kijk elk jaar gefascineerd naar de beelden van Black Friday. Mensen die dringen om winkels binnen te komen, die elkaar spullen uit de handen trekken en soms zelfs vechtpartijen die ontstaan. Over spullen. In eerstewereldlanden. Wat is er mis met je als je met iemand op de vuist gaat omwillen van een paar afgeprijsde Uggs?
Ik zal het nooit begrijpen, denk ik, en je vond mij zelfs voor corona niet in zo’n menigte. Al die mensen, getver! Ik hoop dat de Orange the World-actie niet verloren gaat in het Black Friday-geschreeuw, want inderdaad, geweld tegen vrouwen is een stuk relevanter dan wat er allemaal tegen veertig procent afgeprijsd is.
Oplossing
Een situatie labelen als ruzie of vechtscheiding terwijl het eigenlijk huiselijk geweld of stalking is, komt inderdaad helaas veel voor. Maar als je niet onderzoekt wat er echt aan de hand is, hoe kun je dan ooit hopen een effectieve oplossing te vinden?
Ik zie vaak dat er kennelijk ideeën bestaan over slachtofferschap. Als iemand niet voldoet aan het beeld dat we van ‘het slachtoffer’ hebben, vinden we het blijkbaar moeilijk hen als zodanig te zien. Slachtoffers horen kennelijk vooral heel keurig en onschuldig te zijn. Dus als je dronken en sexy gekleed slachtoffer wordt van een verkrachting, krijg je bovenop het trauma van die verkrachting ook nog te maken met mensen die proberen je de schuld te geven van het feit dat je verkracht bent.
Moorden
Ik herinner me nog een hele serie onopgeloste moorden op prostituees waar ik aan gewerkt heb. Hoewel sommige zaken goed onderzocht waren, was dat zeker niet bij alle zaken het geval. Ik vroeg me toen regelmatig af hoe het onderzoek eruit gezien had als het slachtoffer niet een drugsverslaafde prostituee, maar een keurige jonge vrouw was geweest.
Vorig jaar woonde ik een presentatie bij van een acteur met fysieke beperkingen. Hij vertelde over het beeld dat mensen hebben van mensen met beperkingen en hoe – nou ja – beperkend, dat is.
Verbaasd
Zo vertelde hij dat mensen altijd veronderstellen dat hij behalve lichamelijke, ook verstandelijke beperkingen heeft en hoe verbaasd ze zijn wanneer blijkt dat hij gewoon heel slim is. En dat veel mensen het idee hebben dat mensen met beperkingen of heel zachtaardig en vriendelijk zijn of, zoals in de laatste James Bond, compleet kwaadaardig. Hij verzuchtte dat hij zo graag gewoon eens een keer een normaal iemand wilde spelen. Iemand met een meer dan eendimensionaal karakter, of gewoon een beetje een eikel.
Het deed me denken aan een zaak van twee mensen met, in dit geval wel, verstandelijke beperkingen. De vraag aan de politie was om te onderzoeken of er mogelijk sprake was geweest van een seksueel delict tussen beiden. Ondanks dat beide betrokkenen een matige verstandelijke beperking hadden (en het dus niet zo was dat de een per definitie makkelijker misbruik kon maken van de ander), besloot de politie om de man als potentiële dader en de vrouw als potentieel slachtoffer aan te merken. Dat alles op basis van niets anders dan het idee dat mannen nu eenmaal vaker pleger zijn en vrouwen vaker slachtoffer.
Niks
Uiteindelijk bleek zich in crimineel opzicht niks te hebben afgespeeld, maar hadden beide betrokkenen een heel verschillende ervaring gehad met het politieapparaat.
In stalkingzaken hoor ik regelmatig dat men gedrag van het slachtoffer gebruikt als een soort rechtvaardiging voor het gedrag van de dader. “Ja maar zij heeft hem ook een aantal keer de huid volgescholden”, “ja maar zij reageert soms ook wel op zijn berichten.”
Nou en, denk ik dan altijd. Is het zo moeilijk om te begrijpen dat elke persoon verantwoordelijk is voor zijn of haar eigen gedrag? Ook als een slachtoffer zich op een bepaalde manier gedraagt, ontslaat dat niet de andere partij ineens van alle verantwoordelijkheid. En nee, het betekent ook niet dat slachtoffers een vrijbrief krijgen om zich te misdragen.
Helpen
Misschien zouden we gewoon eens moeten kijken hoe we beide partijen kunnen helpen om zich beter te gedragen en zo het probleem op te lossen. Dus het slachtoffer begeleiden en waar nodig normeren èn de dader normeren, begeleiden en waar nodig bestraffen.
Je wordt in het leven met grote regelmaat geconfronteerd met irritante of zich misdragende mensen. Daar moet je mee om leren gaan, dus zo’n dader moet ook leren om niet te reageren als het slachtoffer contact met hem zoekt. Zelfbeheersing en zo. Als gedrag van anderen volledig onze reacties zou bepalen zou Black Friday meer weg hebben van een gladiatorengevecht uit het oude Rome dan een disfunctioneel middagje shoppen.
*Lees hier de vorige briefcolumn van Cleo en Bianca: wat doen doodsbedreigingen met iemand?