De overheid was de laatste tijd behoorlijk negatief in het nieuws met de toeslagenaffaire en de zaak van de boodschappenboete.
Ook ik heb met grote verbazing het nieuws over de problemen met de kinderopvangtoeslagen gevolgd. Onbegrijpelijk dat zo veel ouders en kinderen het slachtoffer zijn geworden van een slecht functionerende overheid en dat deze gezinnen daardoor diep in de schulden zijn geraakt. De gedupeerden werden bovendien als fraudeur weggezet. Wat een lof heb ik voor de parlementaire ondervragingscommissie die de waarheid met heel veel moeite boven tafel heeft gekregen.
Tussendoor kregen we ook nog eens te maken met de boodschappenaffaire. Ook in deze zaak kreeg de betrokkene het stempel fraudeur.
Vrienden
Vrienden vragen mij vanwege mijn werk als sociaal rechercheur bij de sociale dienst wat ik ervan vind. Ik zeg dan eerlijk dat ik het simpelweg niet weet. Ik ken deze zaak immers alleen maar via het nieuws en ben niet inhoudelijk van alle feiten op de hoogte. Het is daarom ondoenlijk om erop in te gaan. Maar ik kan wel in z’n algemeenheid iets kwijt.
Het uitgangspunt van de Participatiewet (zo heet de wet op grond waarvan de bijstand wordt verstrekt) is dat iedereen naar vermogen deelneemt aan de samenleving en zoveel mogelijk in het eigen onderhoud voorziet.
Kun je, om wat voor reden dan ook, niet in je eigen onderhoud voorzien en heb je geen recht op een andere voorziening als bijvoorbeeld een werkeloosheidsuitkering, dan heb je mogelijk recht op een (aanvullende) uitkering.
Kosten
De norm voor een alleenstaande die 21 jaar of ouder is en nog niet de pensioengerechtigde leeftijd heeft bereikt bedraagt per 1 januari 2021 een bedrag van 1.075,44 euro per maand. Dat geld is bedoeld voor levensonderhoud zoals de kosten voor huur, verzekeringen, internet- en telefoonkosten, voeding en kleding. Ook dient van dit bedrag iets gereserveerd te worden voor de aanschaf van spullen die stuk kunnen gaan, zoals een wasmachine.
Het staat iedereen vrij om zelf te besluiten waaraan het geld wordt uitgegeven. Kies je bijvoorbeeld voor een zware auto, dan weet je dat je meer kwijt bent voor de wegenbelasting en meestal ook voor de verzekering.
Behalve de bijstand bestaat er ook nog vaak recht op huurtoeslag en zorgtoeslag. Deze toeslagen worden meestal maandelijks door de Belastingdienst uitbetaald.
Hulp
De vrouw in het boodschappenverhaal hielp haar moeder met van alles en nog wat. Omdat ik de details zoals gezegd niet ken, weet ik niet waarmee ze haar moeder precies hielp.
Er doemen bij mij allerlei vragen op. Had de moeder van deze vrouw aanspraak kunnen maken op een voorziening vanuit de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO)? In dat geval zou het verrichten van zorgtaken en mantelzorg in ruil voor wat boodschappen een heel praktische oplossing kunnen zijn. Ook zou het een besparing kunnen vormen op de hoge kosten die gemeenten tegenwoordig maken op de uitgaven voor WMO-voorzieningen. Maar dat moet wel gemeld en besproken worden bij de sociale dienst, want volgens de wet is dit wellicht niet mogelijk.
Misschien zou de politiek erop kunnen inspelen door zo’n constructie mogelijk te maken. Op dezelfde manier zoals vrijwilligersvergoedingen tot een bepaald bedrag mogen worden vrijgelaten. Maar dat is niet aan mij.
Andere
Was het wellicht zo, dat deze vrouw haar moeder hielp met andere dingen? Werkte zij structureel een aantal uren voor haar moeder en kreeg zij haar salaris in natura uitbetaald? In dat geval worden de boodschappen op geld gewaardeerd en wordt het bedrag gekort op de uitkering.
Maar, hoor ik mensen zeggen, als je wekelijks een voedselpakket van de voedselbank krijgt, dat word je toch evenmin gekort op je uitkering? Ook dat is waar.
Lasten
De vraag is verder of deze vrouw maandelijks echt heel hoge lasten had. Zijn er mogelijk verkeerde keuzes gemaakt? Dan zou er toch echt gekeken moeten worden naar mogelijkheden om de lasten te kunnen verlagen. Bijvoorbeeld een auto inruilen of van de hand doen.
Ik denk dat iedere ouder zijn of haar kind financieel wil ondersteunen als dat nodig is. Maar zodra het structureel wordt, dan is het voor de bijstand een ander verhaal.
Het antwoord op de vraag of het geld terecht wordt teruggevorderd, kan ik dus niet beantwoorden.
Wetgeving
De wetgeving op het gebied van de Participatie is best ingewikkeld en bestaat uit zo’n 86 artikelen die onderling nog weer onderverdeeld zijn.
Op grond van feiten en omstandigheden worden besluiten genomen die getoetst worden aan wetgeving.
Anderzijds behoren medewerkers van sociale diensten zich ervan bewust te zijn hoe de wetgever een en ander heeft bedoeld. Persoonlijk denk ik dat je als medewerker van een sociale dienst altijd je nek uit moet steken voor burgers die het moeilijk hebben. Dat moet vanzelfsprekend wel binnen de grenzen van de wet passen en er moet geen misbruik van de spelregels worden gemaakt. Maar gelukkig kan er wel degelijk maatwerk komen waarbij de individuele omstandigheden in ogenschouw worden genomen.
Toekomst
De toeslagenaffaire en de zaak rond de vrouw en haar boodschappen hebben als positief gevolg dat de politiek zich er momenteel zeer van bewust is dat de menselijke maat weer centraal moet staan.
Iemand die een foutje maakt, mag niet worden bestempeld als fraudeur. Er wordt nu bekeken of er een definitie van uitkeringsfraude in de wet kan worden geïntroduceerd. Het doel is om expliciet te erkennen dat er verschil bestaat tussen bewuste regelovertreding en vergissingen of fouten.
Verder onderzoekt men nu hoe mensen met een bijstandsuitkering met giften moeten omgaan. Moeten die giften gekort worden op de uitkering? Dat is duidelijk een vraagstuk dat in deze casuïstiek en signalen naar boven is gekomen.
Individuele
Op grond van de Participatiewet is het aan de gemeente om in individuele gevallen een beoordeling te maken, op basis van de vraag of de gift uit het oogpunt van de bijstandsverlening ‘verantwoord’ is. Dat maakt de uitvoeringspraktijk complex waardoor het vooral voor de bijstandsgerechtigde niet duidelijk is wat nu wel en niet mag.
Of het boodschappengeld terecht wordt teruggevorderd, is voor mij zo niet te bepalen. Maar ik ben blij dat dit verhaal naar buiten is gekomen omdat het met veel andere signalen de politiek heeft bereikt. Dat alles zou kunnen betekenen dat in de nabije toekomst mogelijk echt iets gaat veranderen in de Fraudewet.
*Meer lezen van Juliette Kruizinga? Hier vind je haar vorige column.