Vanuit mijn rol als slachtofferadvocaat merk ik dat mijn cliënten niet altijd een juist beeld hebben van de mogelijkheden die ik heb om hen bij te staan in een strafzaak tegen een verdachte. Niet zelden verwijzen zij dan naar series op de televisie. Maar de werkelijkheid is helaas anders
In deze column wil ik kort stilstaan bij wat ik wel en niet kan doen bij het verlenen van bijstand aan een slachtoffer in een strafzaak.
Als een zaak zich aandient, heb ik natuurlijk overleg met het slachtoffer of met de nabestaanden. Afhankelijk van spoedeisendheid vindt dat gesprek plaats via Teams (gelukkig een positief effect van de coronamaatregelen), maar het verdient uiteraard de voorkeur om dat in persoon te doen.
Sfeer
Pas dan voel je of er een klik is en kun je de sfeer voelen en daarnaar handelen. Gelukkig werk ik nauw samen met Slachtofferhulp Nederland en vinden overleggen in zaken met meerdere slachtoffers of nabestaanden vaak bij die organisatie op kantoor plaats. Medewerkers van Slachtofferhulp hebben de mensen al veelal ontmoet en hebben daardoor een overzicht van de rol van de diverse aanwezigen bij zo’n gesprek. Dat helpt enorm bij het juist insteken van een gesprek.
Tijdens de eerste ontmoeting geef ik informatie over de duur en de mogelijkheden van het onderzoek door de politie, vertel ik wat er gebeurt als de zaak dan overgaat naar het Openbaar Ministerie en sta ik stil bij de verschillende rechten die een slachtoffer of nabestaande in een strafzaak heeft.
Rechten
Het zijn rechten en geen plichten, maar het is goed als mensen al kunnen nadenken over wat zij wellicht zou willen. Ook licht ik de rechten van de verdachte toe. Zijn of haar rechten zijn beduidend groter dan die van een slachtoffer of nabestaande. Ik geef eigenlijk vrij vaak het voorbeeld van een voetbalwedstrijd, waarbij het Openbaar Ministerie en de verdachte met zijn advocaat een partij spelen. De rechters zijn de scheidsrechters die de beslissingen nemen over de partij. Wij zitten aan de kant en mogen alleen het veld op om te doen waar de wet ons toestemming voor geeft. Die verhouding geeft natuurlijk frustratie bij mijn cliënten. Waarom mag de verdachte zoveel en hebben wij slechts een aantal rechten?
Zolang een onderzoek nog loopt bij de politie is de informatievoorziening heel beperkt. Ik krijg vrijwel geen informatie en het lukt mij meestal niet om door die muur heen te beuken en iets los te peuteren. Dat is eveneens frustrerend omdat het soms lijkt alsof er dan niets gebeurt in een zaak en dat de advocaat niets uithaalt.
Informeren
Ik heb een manier gevonden om ongeveer maandelijks te informeren in de lopende zaken wat de stand van zaken is in het rechercheonderzoek. Vaak is het antwoord dat het onderzoek nog gaande is en geen informatie verstrekt kan worden. Al ga ik op mijn kop staan, meer dan dat wordt het vaak niet. En ik heb ook geen middelen om dat af te dwingen. Goed onderzoek doen heeft tijd nodig. Ik krijg vaak pas informatie als de zaak wordt overgedragen vanuit de politie naar het Openbaar Ministerie.
Welke rechten heeft een slachtoffer of nabestaande op dat moment dan? Er bestaat een recht op informatie. Vragen zoals ‘welk onderzoek loopt er’, ‘wanneer is er een zitting’ en ‘hoe zit het met de hechtenis van een verdachte’ dienen dan ook beantwoord te worden.
Daarbij hoort tevens het recht op inzage of een kopie van het dossier. Dat kan echter pas als het hele onderzoek is afgerond en er bijvoorbeeld geen getuigenverhoren meer volgen. Dat kan vrij laat in een procedure zijn. Het is bepaald geen zeldzaamheid dat ik vlak voor een inhoudelijke behandeling van een strafzaak pas de stukken krijg die ik nodig heb om een vordering goed te kunnen onderbouwen en mijn cliënten voor te bereiden op de inhoud van een strafzaak.
Verwijt
Wat zegt bijvoorbeeld een verdachte over het verwijt dat aan hem of haar wordt gemaakt, welke bewijsmiddelen liggen er en wat voor straf kan uit een strafzaak komen? Als ik een dossier ontvang, zitten daar niet alle stukken in. Rapporten die wat vertellen over het reilen en zeilen van de verdachte, zijn psyche en verleden, alsmede zijn strafblad ontvang ik niet zomaar. Maar ook daarover bestaan meestal juist vragen bij slachtoffers en nabestaanden.
Dat brengt mij bij het volgende recht. Het recht om in sommige zware zaken een gesprek te hebben met de officier van justitie. Hij of zij kan vertellen wat er in een zaak kan gebeuren, kan een inschatting geven van eventuele verweren, kan conclusies uit onderzoeken (die wij dus niet ontvangen) benoemen en vragen beantwoorden. Vaak doet een officier dat niet alleen, maar is er een slachtoffercoördinator die alles regelt en zorgt dat afspraken gemaakt worden, dat wachtruimtes worden gereserveerd en stukken worden verstrekt aan de slachtofferadvocaat. Zo’n gesprek is altijd zeer verhelderend als voorbereiding op de behandeling van de strafzaak. Ik adviseer eigenlijk altijd om zo’n gesprek aan te gaan.
Spreken
Tijdens een zitting is er de mogelijkheid om te spreken (dat geldt overigens niet voor alle zaken), maar ook dat is gebonden aan regels. Verder kan namens een slachtoffer of nabestaande een schadevergoeding worden gevraagd aan een verdachte, mits hij of zij wordt veroordeeld. Ook dat laatste is weer gebonden aan specifieke regels, die gelden voor verschillende soorten schadevergoedingen. Verder moeten wij als slachtofferadvocaten de juiste en meest recente uitspraken van rechters op ons netvlies hebben, want niet zelden wordt natuurlijk op een gevraagde schadevergoeding verweer gevoerd. Het gevraagde bedrag is volgens de verdediging altijd te hoog en onredelijk belastend voor de behandeling tijdens een strafzaak (te moeilijk zogezegd).
Tijdens een zitting mag ik alleen op die twee punten iets doen. Ik mag het spreekrecht voorhouden als een cliënt dat wenst en ik mag een toelichting geven op de gevraagde schade, na reactie van het Openbaar Ministerie. De advocaat van een verdachte mag vervolgens daar weer op reageren.
En dat is lastig, zeker voor mijn cliënten, die tijdens een zitting dingen horen die misschien niet kloppen of die hen emotioneel raken. Ik mag helaas dan niet opspringen, zoals in de televisieseries wel kan, en roepen dat dat wat net gezegd werd niet juist is.
Positie
Ook mijn rol en de rol die een slachtoffer of nabestaanden heeft op een zitting moet daarom duidelijk uitgelegd worden. Dat gebeurt meerdere keren in de aanloop naar een zitting toe. Op het moment zelf is het soms toch lastig voor een slachtoffer of nabestaande om die positie vast te houden en dat is heel begrijpelijk. Het gaat immers ook deze mensen aan en er wordt gesproken over hen of over hun dierbare die zij verloren hebben.
Eigenlijk kom je als slachtoffer of nabestaande in een rollercoaster terecht. Je hebt plotseling te maken met veel mensen die om je heen staan en iets van je willen en je hebt natuurlijk zelf ook bepaalde dingen die je wilt. En op dat punt is het toch belangrijk om een advocaat naast je te hebben, die samen met Slachtofferhulp zorgt dat de (weinige) rechten die er zijn ook daadwerkelijk benut worden. Het is immers al emotioneel zwaar genoeg om dit alleen te doen.
Gespecialiseerde slachtofferadvocaten zijn in de meeste zaken kosteloos, evenals de hulp van Slachtofferhulp. Dat is gelukkig een van de belangrijkste rechten die een slachtoffer of nabestaande heeft!
*Meer lezen van advocaat Nelleke Stolk? Blader hier terug naar haar vorige column.