Een pijnlijke vraag die zich hoe dan ook opdringt maar waarover justitie in alle talen zwijgt. Twee van de vier verdachten van de dodelijke explosie in Den Haag blijken al een week eerder elders in het land te zijn aangehouden met onder meer een grote partij gevulde jerrycans en zwaar vuurwerk in hun auto. Hoe kan het dat dit duo klaarblijkelijk binnen no time alweer vrij rondliep en een week later ongehinderd kon toeslaan in Den Haag?
Op 1 december stuiten surveillerende politieagenten in Oosterhout, blijkens een bericht op politie.nl, op een verdachte situatie. Rond kwart over twee die nacht zien de agenten op een parkeerterrein aan de Zuiderhout een geparkeerde bestelbus met brandende verlichting en stationair draaiende motor. De alerte surveillanten stappen uit en controleren de bestelbus. In de laadruimte liggen een brandblusser, fakkels, zwaar vuurwerk, extra kleding en maar liefst 14 jerrycans. Wat er in de jerrycans zit is dan nog onbekend, maar dat het niet om limonade gaat lijkt evident.
Misdrijf
De twee inzittenden van de bus – mannen van 23 en 29 jaar uit Roosendaal – worden aangehouden en verhoord. De politie neemt het bestelbusje en de verdachte inhoud in beslag. De verdenking tegen het duo: het voorbereiden van een misdrijf.
Wat er daarna gebeurt, is nog onduidelijk. De twee moeten op enig moment echter weer zijn vrijgelaten, want maandag 9 december worden beiden – met nog een derde verdachte uit Rotterdam – opnieuw in de boeien geslagen. Weer later volgt een vierde aanhouding in Oosterhout. De groep is volgens justitie betrokken geweest bij de enorme explosie aan de Tarwekamp in Den Haag waarbij op zaterdag 7 december zes mensen werden gedood en vier mensen gewond raakten.
Die gang van zaken roept vragen op. Hoe kan het dat de twee klaarblijkelijk alweer binnen dagen de straat op werden gestuurd onder zulke verdachte omstandigheden? Was de aanslag in Den Haag mogelijk te voorkomen geweest? Een rondgang langs enkele deskundigen.
Doelwit
“Terugkijkend op de aanhoudingen in Oosterhout en de goederen die in de bus lagen, ga je er als politie uiteraard vanuit dat het tweetal een aanslag in voorbereiding had”, aldus oud-rechercheur Dick Gosewehr. “De politie had kunnen weten dat het niet waarschijnlijk was dat dat misdrijf in Oosterhout zou worden gepleegd. Aanslagplegers gaan niet eerst een tijd in een auto met draaiende motor en brandende lampen voor hun beoogde doelwit staan wachten. Het had dus op een andere plek moeten gebeuren.”
Na de aanhouding en inbeslagname van de auto en explosieve inhoud is ongetwijfeld de recherche ingeschakeld. “Dan kun je twee dingen doen”, vervolgt Dick Gosewehr. “Of je houdt die twee vast en probeert tijdens verhoren, huiszoekingen en onder meer het bekijken van hun communicatie te achterhalen wat de plannen zijn en of daar meer bewijs voor is. Een tweede mogelijkheid is de verdachten te laten gaan om vervolgens te proberen bij hun opdrachtgevers uit te komen. De soldaten pakken is iets, maar de generaals zijn belangrijker.”
Afluisterapparatuur
Dat laatste doet de politie met een observatieteam op de verdachten, een tap op hun telefoons en onder meer afluisterapparatuur in auto’s en woningen van het duo. Het is de vraag wat er in deze zaak is gebeurd. Of beter: wat er niet is gebeurd, gezien de gebeurtenissen later in Den Haag.
Vooralsnog is het onbegrijpelijk hoe er is gehandeld, vindt de oud-rechercheur. “Mogelijk is de zaak enorm onderschat.”
In het licht van de huidige ontwikkelingen in Nederland – alleen dit jaar zijn al duizend aanslagen met explosieven gepleegd – en de dreiging van terroristische aanslagen horen opsporingsdiensten uiteraard overal op te zijn voorbereid.
Juridische dilemma’s
De juridische grond om de twee langer vast te houden, was er in dit geval zonder meer, aldus strafrechtadvocaat Esther Vroegh. Een redelijke verdenking is dan voldoende. Voor voorlopige hechtenis zijn ‘ernstige bezwaren’ vereist en dat stelt hogere eisen aan het bewijs.
“Die tijdsduur beslaat een derde deel van de hoofdstraf: in dit geval het voorbereiden van een misdrijf waar lange gevangenisstraffen op staan. Zeer waarschijnlijk waren er bovendien strafverzwarende omstandigheden. Er zijn inmiddels vier verdachten opgepakt dus er lijkt sprake van een misdrijf dat in vereniging is gepleegd. En er kan sprake zijn van doodslag: een winkel met woningen erboven opblazen is ten slotte de kans aanvaarden dat er gewonden en doden kunnen vallen. Allemaal redenen om verdachten langer vast te houden.”
Maar een voorlopige hechtenis is er niet geweest. De twee moeten na het ophouden voor verhoor zijn vrijgelaten. Een verhoor mag maximaal zes uur duren, waarbij de tijd tussen middernacht en negen uur ’s ochtends niet meetelt. Mogelijk is die tijd te kort geweest om de verdenking harder te maken. Om de Roosendalers langer vast te houden, had in elk geval tot een zogeheten inverzekeringstelling moeten worden besloten. Waarom dat niet is gebeurd is gissen, maar het onderzoeksbelang lijkt beslist aanwezig te zijn geweest. Drie dagen in verzekeringstelling (met mogelijkheid tot verlenging van nog eens drie dagen) had justitie soelaas kunnen bieden. De enige juridische reden voor het uitblijven is dat er onvoldoende duidelijkheid was over het misdrijf dat de verdachten beoogden. Op dit moment blijft het echter speculeren, ook omdat dat verklaringen van de mannen niet bekend zijn.
Als de politie heeft besloten om de twee te volgen met het doel hun opdrachtgevers te achterhalen, dan is het een officier van justitie die over dat traject beslist. Aan de ernst van het misdrijf worden geen eisen gesteld, het bevel kan bovendien voor een periode van drie maanden worden gegeven. Zo’n opsporingstraject brengt wel allerlei administratieve rompslomp met zich mee, bovendien moet de politie er de capaciteit voor hebben. Als die er niet was, kan dat een verklaring zijn voor het uitblijven ervan. Misschien is het zelfs helemaal niet overwogen: een inschattingsfout met grote gevolgen.
Justitie laat momenteel niets over de kwestie los. Gaan we ooit nog horen wie er blunderde? Het verloop laat zich raden. Ongetwijfeld wordt straks een onderzoekscommissie opgetuigd die moet onderzoeken wat er misging om vervolgens met prachtige ‘verbeterpunten’ voor de toekomst te komen.
Alsof de slachtoffers in Den Haag daar iets aan hebben…