In het Nederlandse model van de trias politica fungeert de rechterlijke macht als een belangrijke en onafhankelijke macht. Maar hoe kan de rechter nog onafhankelijk zijn wanneer de politiek steeds meer invloed op hem uitoefent?
Bij het opleggen van een straf kijkt de rechter naar verschillende aspecten. Het strafmaximum dat in de wet staat opgenomen speelt een rol, er zijn richtlijnen voor bepaalde delicten ontwikkeld en er kan bestudeerd worden hoe rechters in het verleden in vergelijkbare zaken oordeelden.
Daarnaast zijn de persoonlijke omstandigheden van de verdachte vaak doorslaggevend voor het bepalen van een passende straf. Bij een jonge verdachte zonder baan wordt wellicht eerder voor een taakstraf gekozen, omdat dat niet alleen een straf is maar tevens structuur en dagbesteding biedt. Rijke stinkerds zullen een boete vaak niet als een straf ervaren, maar bij armere verdachten zal een geldboete juist veel effect sorteren. Rechterswerk is maatwerk!
Roep
Vanuit de maatschappij klinkt vaak de roep om strenger te straffen. De meeste mensen realiseren zich daarbij niet dat juist het opleggen van de passendste straf ervoor zorgt dat er in de toekomst minder kans is op herhaling.
Politiek Den Haag probeert ondertussen de vrijheid van rechters steeds verder in te perken. Dat blijkt vooral uit de recente Wet uitbreiding taakstrafverbod. Kortgezegd houdt die wet in dat rechters geen taakstraf meer kunnen opleggen in zaken waarin geweld tegen hulpverleners en ordehandhavers is gepleegd.
Vanzelfsprekend is het belangrijk dat hulpverleners en ordehandhavers worden beschermd. De uitbreiding van het taakstrafverbod maakt het rechters echter onmogelijk om maatwerk te leveren. Er zijn wel degelijk verdachten die meer ‘last’ hebben van een taakstraf dan van een korte gevangenisstraf.
Boete
Zo kreeg een van mijn cliënten een boete opgelegd nadat hij bij een demonstratie van Kick Out Zwarte Piet een leeg blikje cola in de richting van een ME’er had gegooid. Dat blikje heeft de politieman niet geraakt. Moeten overtreders in de toekomst voor zo’n vergrijp de cel in? Het mag duidelijk zijn dat geweldszaken een enorm scala aan achtergronden hebben. Voor rechters zou het dus mogelijk moeten zijn om te differentiëren.
De wet lijkt volledig overbodig want Nederlandse rechters hebben oog voor maatschappelijke ontwikkelingen. Dat blijkt bijvoorbeeld bij de strafoplegging in zaken waar sprake is van openlijke geweldpleging tijdens coronagerelateerde demonstraties en ongeregeldheden. Bij de eerste serie rellen in Den Haag kregen verdachten voornamelijk taakstraffen. Trappen of schelden tegen en het gooien van voorwerpen en vuurwerk naar de politie werd bestraft met een fiks aantal uren onbetaalde arbeid.
Avondklokrellen
Toen het geweld met verloop van tijd toenam en de maatschappelijke onvrede daarover groeide, veranderden de straffen. Daar waar het ging om geweldplegers bij de avondklokrellen kozen rechters vaker voor onvoorwaardelijke gevangenisstraffen.
Waar verdachten in oktober 2020 nog met een taakstraf de rechtbank verlieten, moeten zij er in februari 2021 voor vrezen bij een supersnelrechtzitting een paar weken bajes te scoren. Met die zwaardere straffen geven rechters een signaal af naar verdachten en de rest van de maatschappij. Rechters kijken dus wel degelijk naar maatschappelijke ontwikkelingen en passen hun straffen hierop aan.
Het advies van de Raad voor de Rechtspraak is tekenend: ‘De Raad adviseert u met klem af te zien van het wetsvoorstel.’ Helaas heeft de Tweede Kamer de Wet uitbreiding taakstrafverbod begin deze maand toch aangenomen. Politiek Den Haag lijkt slechts in te zetten op het winnen van kiezers, maar heeft zich niet verdiept in de moeilijkheden waarvoor rechters zich nu geplaatst zien. Mogelijk blijkt in de toekomst dat het nieuwe beleid niet leidt tot een afname in geweld tegen hulpverleners.
*Lees ook Bo’s vorige column: ‘Het kromme systeem van detentie bij overlevering.’