Femicide; onmogelijk te voorspellen wie partnergeweld niet overleeft

Lieve Cleo, 

In Nederland komen gemiddeld 40 vrouwen per jaar om het leven door geweld. We gaan in dit land niet de straat op om te protesteren. Geen minister die op tv moet huilen. De dood van één vrouw is niet maatschappij-ontwrichtend. De dood van 40 vrouwen per jaar blijkbaar ook niet. Ieder slachtoffer is er één teveel, elk individueel verhaal is schrijnend en schokkend, maar dit is hoe het is en altijd al was. Moord is tegelijkertijd zowel een zeldzaam als een normaal fenomeen. Ook de moord op vrouwen.  

De verhalen van de vrouwen die door hun (ex-)partner om het leven werden gebracht, vertellen echter niet alleen iets over hun dood. Er zit een verhaal achter dat veel meer vrouwen aangaat en dat reden genoeg is om wél de straat op te gaan. Hun ervaringen kunnen ons laten zien waar het in de aanpak van een breder fenomeen, namelijk geweld tegen vrouwen, misgaat. 

Intimideren

Zo raakten jij en ik ook ooit bij het onderwerp betrokken. We werden geconfronteerd met moord en doodslag en toen we ons in die zaken verdiepten, zagen we dat het geweld was voorafgegaan door een patroon van lastigvallen, dreigen en intimideren. Die geschiedenissen waren een reflectie van ongelijkheid en gebrek aan respect tussen mannen en vrouwen.

We constateerden dat de vrouwen voor hun dood door hun ex-partner waren gestalkt, omdat deze ex-vriend of -echtgenoot de relatiebreuk niet accepteerde. We zagen ook dat we als politie hadden gefaald in de aanpak van dat probleemgedrag. Er gingen mensen dood en dat hadden we niet voorkomen. 

Intentie

We waren begonnen met de intentie om volgende slachtoffers te voorkomen. Maar al snel realiseerden we ons dat het onmogelijk was om van tevoren te bepalen welke vrouwen het gewelddadige of intimiderende gedrag van hun (ex-)partner niet zouden overleven.

De kenmerken van zaken waarin het slachtoffer het niet heeft overleefd, verschillen onvoldoende van andere, vergelijkbare zaken. Er zijn geen duidelijke onderscheidende criteria te formuleren voor fataal versus niet-fataal (ex-)partnergeweld. Dat was handig geweest, maar als je de drang om te voorspellen loslaat, kun je veel meer bereiken voor veel meer vrouwen. Die kleine groep vrouwen die uiteindelijk overleed, maakte deel uit van een veel grotere groep vrouwen die geen gehoor vond bij de politie. Wier angsten en zorgen niet altijd serieus werden genomen en wier situatie niet werd begrepen en niet de juiste aanpak kreeg.  

Aanpak

De verhalen van 40 vrouwen tonen aan dat stalking en huiselijk geweld een andere aanpak vraagt dan andere zaken. 

In veel andere zaken wendt een slachtoffer zich pas tot de politie als het misdrijf is gestopt. Er is ingebroken, iemand is geslagen en geschopt tijdens het uitgaan. Bij stalking en huiselijk geweld daarentegen, zit het slachtoffer vaak nog middenin de situatie en is er een relatie (geweest) met de pleger. Ze zijn van elkaar afhankelijk of op elkaar aangewezen door gezamenlijke kinderen.

*de briefwisseling tussen Cleo en Bianca gaat door onder de foto*

Bovendien is er in veel gewelddadige relaties sprake van ongelijkheid en machtsverschillen en kunnen seksestereotypen onrealistische verwachtingen opleveren. Dat maakt het allemaal veel complexer. Dooddoeners als ‘waar er twee vechten, hebben er twee schuld’ doen de werkelijkheid geen recht. We hebben geleerd dat vroegtijdig ingrijpen, het betrekken van andere professionals en instanties en een aanpak die is gericht op het realiseren van zorg en veiligheid, boven het slechts proberen op te sluiten van plegers gaat.  

Preventieparadox

De les die ik de afgelopen jaren tegens leerde, is deze: als we voor een kleine groep vrouwen niet kunnen voorkomen dat het fataal afloopt, kunnen we misschien wel voor een groot aantal mensen met een betrekkelijk klein risico een verbetering van hun situatie realiseren. Uiteindelijk is dat effectiever. Het is gebaseerd op wat de Britse epidemioloog Geoffrey Rose (1981) beschreef als de preventieparadox. Hij becijferde dat een groot aantal mensen met een betrekkelijk klein risico op hart- en vaatziekten uiteindelijk meer ziektegevallen opleverden, dan een klein aantal gevallen met een groot risico. En daarom moet je je preventie richten op dat grote aantal mensen.  

Desalniettemin zou ik een voortzetting van de daling van het jaarlijkse moordcijfer ook graag op ons conto willen schrijven. Maar die bewaar ik voor een andere brief aan jou. Eéntje in het thema grootheidswaan. 

Kriegel

Lieve Bianca, 

Ik word altijd een beetje kriegel als ik iets lees over het voorspellen van fataal geweld. Vanuit statistisch oogpunt is dat onmogelijk. Zaken waarin het fataal afloopt, lijken erg op al die zaken waarin dat niet het geval is en om er iets statistisch zinnigs over te kunnen zeggen heb je dus veel hogere aantallen (een hogere base rate) nodig. De energie die sommige mensen steken in het zoeken naar de heilige graal kan beter besteed worden aan het zoeken naar interventies die een veel bredere groep slachtoffers zullen helpen. En dan voorkom je inderdaad, zoals je al zei, hopelijk ook een aantal van die fatale zaken. 

Hier in Australië, in de staat Victoria waar ik woon, stierven in de periode tussen juli 2017 en juli 2018 51 mensen door geweld, op een inwoneraantal van 6.5 miljoen mensen. Daarvan kwamen 20 mensen om het leven door huiselijk geweld, 12 daarvan werden door hun partner vermoord en driekwart van die slachtoffers was vrouw.

Hooiberg

Ook hier zie je dus dezelfde trend als in veel andere welvarende landen: het aantal moorden neemt gestaag af, maar het aantal vrouwelijke slachtoffers is nog steeds oververtegenwoordigd. Het zoeken naar de zaken die fataal eindigen, is als het zoeken naar een naald in een hooiberg. Terwijl zich in die hooiberg heel veel andere ellende afspeelt waar je graag iets aan zou willen doen.  

Dit is de hooiberg: in Victoria worden ieder jaar zo’n 100.000 meldingen bij de politie gedaan van huiselijk geweld, zo’n 65% van die meldingen betreft partnergeweld. In heel Australië wordt 17% van vrouwen ouder dan 15 slachtoffer van partnergeweld, 1 op de 6 vrouwen wordt slachtoffer van fysiek geweld binnen de relatie en 1 op de 20 van seksueel geweld binnen de relatie. Die 17% betreft 1.6 miljoen vrouwen, ongeveer twee keer de bevolking van Amsterdam!  

Dat de gevolgen van huiselijk geweld ingrijpend kunnen zijn, hoeft geen betoog. Huiselijk geweld is bovendien enorm veelomvattend; je kunt je partner op zo veel manieren kleineren, controleren, psychisch en fysiek geweld aandoen.

Huisdieren

Momenteel wordt in Australië bijvoorbeeld gedebatteerd over de vraag of geweld tegen huisdieren niet ook onder huiselijk geweld zou moeten vallen, omdat veel plegers huisdieren gebruiken om hun partner onder druk te zetten. Veel vrouwen kunnen huisdieren bovendien niet meenemen als ze hun huis ontvluchten, omdat er in de vrouwenopvang geen plek is voor honden, katten, konijnen en cavia’s. En dan heb ik het natuurlijk nog niet eens over de aanwezigheid van kinderen in een relatie en welke impact dat heeft.  

Kortom, er gaat een hoop leed schuil onder de noemer partnergeweld. De focus ligt nu vaak op fysiek en zelfs dodelijk geweld. Ik zou liever meer aandacht zien voor een bredere maatschappelijke beweging.

Seksestereotypen

Leer kinderen hoe gezonde relaties eruitzien, dat liefde en bezitterigheid niet samengaan en dat seksestereotypen iedereen knellen. Maak ze weerbaar, zorg dat het onderwerp bespreekbaar is en dat slachtoffers niet het idee hebben dat ze zich moeten schamen of dat ze de schuld dragen voor wat hen overkomt. Zorg dat de drempels om uit een slechte relatie te stappen niet te hoog zijn, stimuleer economische zelfstandigheid van vrouwen. Dat zal uiteindelijk bijdragen aan het omlaag brengen van die treurige sterftecijfers.  

*Wil je meer brieven lezen die recherchepsychologen Cleo (vanuit Australië) en Bianca (hier in Nederland) elkaar schreven? Hun vorige bijdrage kun je hier teruglezen.