Klokkenluider Frits Veerman is door toedoen van de Nederlandse staat en zijn toenmalige werkgever, het vroegere FDO Stork ernstig geschaad in het schandaal van de smokkel van atoomgeheimen naar Pakistan.
Het Huis voor Kokkenluiders heeft dat vastgesteld in een lijvig onderzoeksrapport dat vandaag openbaar is gemaakt en waarin de namen van Frits Veerman en FDO Stork niet zijn genoemd. De spionagezaak wordt als een ‘ernstige maatschappelijke misstand’ getypeerd die volgens het Huis op ‘correcte wijze’ door Frits Veerman is gemeld. Het is volgens de onderzoekers aannemelijk dat hij vervolgens ernstig is benadeeld.
De klokkenluider, inmiddels gepensioneerd en 75 jaar, is blij met de erkenning. “Dit is een eerste stap naar gerechtigheid, al heeft dat veertig jaar moeten duren”, reageerde Frits tijdens een telefoongesprek dat ik vanmorgen met hem voerde.
Staatsmisdrijf
De Nederlandse staat heeft zich met het ongekende spionageschandaal in de jaren zeventig schuldig gemaakt aan een zwaar staatsmisdrijf. Het gaat om een grove schending van het non-proliferatieverdrag dat de verspreiding van massavernietigingswapens moet tegengaan. Door de bizarre handelwijze van Nederland is de wereld aan de islamitische atoombom geholpen.
De affaire, die het script van een Hollywoodfilm had kunnen vormen, draait om de Pakistaanse spion Abdel Qadir Khan. Hij werkte destijds net als Frits Veerman voor het toenmalige FDO Stork. Beiden waren bij Ultra Centrifuge Nederland/Urenco Almelo gedetacheerd.
Tussen 1973 en 1975 wist Khan daar met het grootste gemak ultrageheime en strategische gegevens achterover te drukken voor de bouw van ultracentrifuges. Daarmee wordt uranium verrijkt tot splijtstof: de ‘grondstof’ voor kernbommen. Levensgevaarlijke kennis, die Khan na terugkeer in Pakistan eveneens doorverkocht aan Noord-Korea, Iran en Libië.
Alarm
Frits Veerman ontdekte waarmee Khan bezig was en sloeg met gevaar voor eigen leven alarm. Niemand nam hem serieus, niemand greep in. Toen Khan eind jaren zeventig de vlucht naar eigen land nam, werd Frits vervolgens door justitie opgepakt. Hij werd gegijzeld als getuige en ernstig geïntimideerd met als doel dat hij zijn mond zou houden. Dat weigerde hij. Frits Veerman stapte na zijn vrijlating naar de pers.
Zelfs nadat de zaak was geklapt, bleven Nederlandse bedrijven met medeweten van de overheid nog jarenlang onderdelen voor de bouw van ultracentrifuges leveren aan Pakistan.
Superspion Khan kon ondertussen zijn slag blijven slaan. Ook na zijn verstekveroordeling door de rechtbank in Amsterdam in 1983, een vonnis dat in hoger beroep wegens ‘een vormfout’ van tafel ging, werd hem geen strobreed in de weg gelegd. Khan reisde ook in de jaren tachtig zeer regelmatig met diplomatieke status via België naar ons land.
“Krankzinnig dat dat gewoon kon”, aldus Frits Veerman in een interview dat ik in 2016 voor De Telegraaf met hem had. “Dan dook Khan weer op bij Holland Signaal, dan weer bij Fokker. Naar verluidt bemachtigde hij tevens geheime codes van het Europese militaire radarsysteem. Verder zou hij data over de goalkeeper hebben verduisterd, het Nederlandse snelvuurkanon waarmee vijandelijke raketten uit de lucht kunnen worden gehaald.”
Vastgezet
Frits Veerman werd ondertussen geslachtofferd. Stork ontsloeg hem, hij kon daarna geen fatsoenlijke baan meer vinden. Zodra de klokkenluider en zijn gezin naar het buitenland reisden voor vakantie, werd Frits om de haverklap aangehouden, vastgezet en verhoord.
Enkele jaren geleden stapte de ernstige gedupeerde man naar het Huis voor Klokkenluiders met het verzoek zijn zaak te onderzoeken.
Een van de betrokkenen die een uitgebreide verklaring bij het Huis heeft afgelegd, is oud-rijksrechercheur Hans Akerboom. Hans deed in 1979 samen met een collega onderzoek tegen Khan en heeft Frits Veerman destijds als getuige gehoord. “Ik vind het ongehoord hoe Veerman heeft moeten boeten. Hij was nota bene onze kroongetuige in het onderzoek tegen Khan”, reageerde Hans toen ik hem in 2016 interviewde.
Waardevolle
De oud-rijksrechercheur heeft volgens Frits Veerman een voor hem zeer waardevolle bijdrage geleverd aan het onderzoeksrapport van het Huis voor Klokkenluiders. Verder hebben onder anderen oud-collega’s van Frits Veerman de onderzoekers verteld hoe de overheid en het toenmalige FDO Stork zich jegens hem hadden opgesteld.
Naar verwachting heeft de benadeelde klokkenluider met dit rapport voldoende munitie in handen om een juridische procedure te starten tegen de staat om een schadevergoeding.
Mogelijk stapt hij ook naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg vanwege een ernstige schending van de mensenrechtenverdragen. Zelf laat hij zich daar nog niet over uit. “Ik ga me met mijn advocaat beraden op volgende stappen”, aldus Frits Veerman vanmorgen.
CTIVD
Ronald van Raak (SP), die de zaak jaren terug bij het Huis aandroeg, wil nu een onderzoek door de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD).
“Met deze wereldomspannende misstand heeft de overheid het non-proliferatieverdrag én de rechten van de Nederlandse burgers geschonden. Een staatsmisdrijf dat tot op de bodem moet worden onderzocht.”
Belangrijke vragen zijn volgens Van Raak wie er precies in de jaren zeventig hebben besloten de atoomspionage te laten doorgaan. “Wie waren politiek verantwoordelijk? Wat was de rol van de Amerikanen? En bovendien, wie heeft besloten dat niet atoomspion Khan, maar klokkenluider Frits Veerman werd aangepakt?”
Ook al is de zaak ruim veertig jaar oud, volgens de SP’er is het van het grootste belang dat de waarheid alsnog aan het licht komt. “Hier is de kern van de rechtsstaat aangetast. De Nederlandse regering is daar honderd procent verantwoordelijk voor.”
BVD
De staat en geheime dienst BVD (voorloper van de AIVD) waren van meet af aan volledig op de hoogte van de praktijken door Khan.
Ruud Lubbers, in de jaren zeventig minister van Economische Zaken, zei daar in 2005 in een radioprogramma van Argos het volgende over. “Amerikaanse inlichtingendiensten gaven er de voorkeur aan Khan niet vast te zetten en te vervolgen. Iets zat fundamenteel fout bij onze inlichtingendiensten.”
Lubbers noemde dat “een weeffout die er ook was bij hun bazen, de verantwoordelijken.”
FDO Stork bestaat inmiddels niet meer, het huidige bedrijf Stork meldt dat het destijds niet Frits Veermans werkgever was. Het Huis voor Klokkenluiders schrijft daarover in zijn rapport: ‘Daarnaast is gebleken dat de voormalige werkgever van verzoeker niet meer bestaat. Om die reden is de rechtsopvolger van het moederbedrijf van de voormalig werkgever van verzoeker benaderd om een bijdrage te leveren aan het onderzoek. De rechtsopvolger van het moederbedrijf was bereid deze bijdrage in het kader van de waarheidsvinding te leveren. De afdeling Onderzoek is de rechtsopvolger van het moederbedrijf daarvoor erkentelijk. In dit rapport wordt de rechtsopvolger van het moederbedrijf als ‘werkgever’ aangeduid. De aanduiding ‘werkgever’ in het rapport moet dan ook in deze context worden gelezen.’
*Lees mijn eerdere reportage over de atoomspionage hier.
*Naschrift: Frits had recht op een schadevergoeding van de staat. Helaas heeft hij dat niet mogen meemaken. Frits Veerman overleed op 23 februari 2021.
Dat Kahn zijn gang mocht gaan kun je niet anders zien dat de VS juist afdwong dat deze kennis bij de pakistaan zou belanden. De VS is namelijk erg goed in het dwingen van zijn vrienden om handelingen te verichten waarvan de nekharen overeind gaan staan. Het lijkt dus meer op een verkapte moedwillige verstrekking van de kennis. Ook in de jaren daarna is er internationaal dus alles aan gedaan om deze Kahn en daarmee de landen waarmee hij zaken deed geen strobreedte in de weg te leggen . Sterker nog de mensen die in die latere jaren bij Fokker , Holland signaal en Delft Instruments contact hadden met Kahn zullen toch echt wel geruchten hebben gehoord over wie en wat hij was. Er zal hen dus onomstotelijk zijn opgedragen om met hem samen te werken en informatie te delen. Ik kan me niet anders voorstellen dat er ook of misschien wel juist in die jaren bij die bedrijven mensen zijn geweest voor wie dit tegen al hun principes in ging en dat ze dit proces in het geheim hebben vastgelegd om zichzelf mee te kunnne verdedigen mochten ze in hetzelfde schuitje terecht komen als Frits. Je ziet dit ook bij militairen. Op het moment dat ze door de organisatie gedwongen worden mee te werken aan zaken waar ze niet achterstaan dat hun verzet dan bestaat uit het verzamelen en geheim opslaan van die bewijzen. Omdat ze vaak vrezen voor hun carriere of dat van hun familie brenmgen ze dit vaak nooit naar buiten. Recent kreeg ik het verhaal te horen van een fotograaf die dienst had gedaan in Vormalig Nederlands Indie. De zoon vertelde dat er veel foto’s waren die als aanvullend bewijs konden dien in de diverse onderzoeken. De zoon heeft deze uitgebreide verzameling eigen werk van zijn vader overgedragen aan defensie. Uiteraard kun je er vanuit gaan dat deze verzameling de 2 rolletjes van Screbrenica achterna zijn. De zoon zat met deze verzameling wel in de maag. Zolang je een dergelijk bewijs bezit ben je net een kleiduif. De angst dat een dergelijk onweerlegbaar bewijs op tafel komt sta je als defensie met je rug tegen de muur. Verhalen van daders en slachtoffers kun je nog afdoen als fanatsie of vertekend beeld door de vele jaren die verstreken. Maar als je bij die verhalen deze foto’s kon koppelen dan kun je er niet meer omheen.